UMETNOST PUTOVANJA . . . . . . . . . . . . . . . . . The ART of TRAVEL: TURSKA / Jezero Van i okolina

*Tekst i fotografije na blogu deo su publikovane knjige o Turskoj (ISBN 978-86-7722-422-6), zaštićeni Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik RS, br. 104/2009 i 99/2011.

*The text and photographs on the blog are parts of the published book on Turkey (ISBN 978-86-7722-422-6), protected by copyright and related rights: Official Gazette of the Republic of Serbia, Nos. 104/2009 and 99/2011.

Iako je u poslednje dve decenije Turska postala turistička velesila, fascinantni, najistočniji delovi zemlje još uvek su prilično neistraženi. Potpuno nepravedno. Osim manje turističke ponude (zbog manje potražnje), neki od razloga za nedovoljnu posetu su i velika udaljenost Vana od ostatka „poznate“ Turske i povremene političke nesuglasice između Turaka i manjinskih Kurda. Ipak, u poslednjih desetak godina turska vlada ulaže značajna sredstva u ekonomiju (zanatstvo i turizam) siromašnijeg, istočnog dela zemlje. Čak su i neke od turskih TV serija snimljene u Vanu i njegovoj okolini radi popularisanja ovog dela zemlje. Cilj koji je postavilo Ministarstvo kulture i turizma Republike Turske, je da ovaj region - jedan od prirodom i kulturnim dobrima najinteresantnijih u zemlji, do 2023. godine u turističkom smislu stane rame uz rame sa bajkovitom Kapadokijom i mediteranskom obalom.

Let iz Istanbula do mesta Van na istoimenom, najvećem turskom jezeru traje oko dva sata, koliko je otprilike potrebno da se avionom preleti iz najzapadnijeg do najistočnijeg dela Turske. Ako u Van stižete drumom, lepota prirode i samog jezera iznenadiće vas mnogo pre nego što dospete u ovaj grad. Tek nakon posete Vanu – gradu, istoimenom jezeru i okolini, verovatno ćete razumeti zbog čega obilazak Turske zaista nije kompletan bez posete Istoku.

Po mišljenju samih Turaka, ali i mnogih srećnika koji su imali priliku da ove predele vide, sa geografskog, istorijskog, ali i kulturološkog aspekta, oblast oko jezera Van jedan je od najfascinantnijih delova zemlje. Mesečev pejzaž prostranog, istočnog anadolijskog platoa, nadmorske visine između 1500 i 2200 metara, sa golim, okerastim i sivkastim brdima, crveno-crnim nijansama planina vulkanskog porekla i nestvarno tirkiznim, gotovo beživotnim jezerima, veoma su drugačiji od svega onog što možete videti u Evropi i turistički poznatim delovima Turske. Kao u slučaju pustinjskih pejzaža, i ovi gotovo bezvremeni predeli često u čoveku mogu izazvati jedinstveno osećanje beskraja i sete.

Tokom posete oblasti Van, u spisak za obilazak uvrstite i srednjovekovne jermenske crkve (IX - X vek), ranu seldžučku arhitekturu tvrđava i nekropola (X - XIII vek), arheološke ostatke Urarti civilizacije severozapadne Mesopotamije (IX - VI vek pre naše ere) i bele, vanske mačke - vrstu koja slobodno živi samo ovde i nigde više na svetu... Na dva sata vožnje od jezera Van ka severu, uzidže se i legendarna planina Ararat.

Jezero Van (Van Gölü) najveće je jezero Turske, čija dužina na najdužem delu iznosi oko 120 km, a obim 430 km. Tirkizno plavo, ovo ogromno jezero vulkanskog porekla smestilo se istočno od planine Nemrut, jednog od nekoliko vulkana kojima je okruženo. Osim što poseduje određen stepen saliniteta, jezero je i alkalno (sodijum karbonat) zbog čega se nadomak obala beli i peni. Zbog ovih osobenosti, priča se da lokalne žene koje žive u selima na obalama jezera, još uvek umesto šamponom i sapunom kosu, ali i veš peru u jezerskoj vodi.

Jezero Van i njegova okolina, nalaze se na oko 1650 m nadmorske visine istočnog anadolijskog platoa (interesantno je i da jezero nikuda ne otiče). Njegova najveća dubina iznosi čak 451 m, ali je uprkos svojoj veličini i dubini, gotovo beživotno. Osim planktona, jedina vrsta ribe koja živi u slanom i baznom jezeru (i koje ima u značajnom broju), je indži kefali (inci kefalı). U ribljim restoranima u gradu Vanu, ali i manjim mestima na obali jezera, možete probati ovu ribu po ukusu sličnu pastrmci (nemojte pomešati pastrmku – alabalık, sa nešto manjom indži kefali, jer su obe veoma zastupljene na vanskoj trpezi). Izgledom ni po čemu posebna, indži kefali specifična je po tome što kao i losos, kada polaže ikru pliva uzvodno slatkovodnih reka koje se ulivaju u jezero Van i mresti u njima. Kasnije se vraća u jezero.

Osim ribe čudnog naziva, godine 1995. ribari su lokalnim vlastima prijavili da su u jezeru videli neman dužine oko 15 metara. Da li je ovo samo vešt marketinški trik sa očiglednom imitacijom već poznatog čudovišta iz Loh Nesa, nije poznato, tek Van Gölü Canavarı, ili „Neman jezera Van“ je rođena!

Na jezeru postoje četiri ostrva: Akdamar, Adir, Čarpanak i Kuš. Najpoznatije od njih je Akdamar (Akdamar Adası), u južnom delu, oko 60 km jugoistočno od grada Vana, do kojeg možete stići brodićem iz sela Gevaš (Gevaş), na obali (polasci sa doka su na otprilike sat vremena, od 8.30 do 16.30 h, a plovidba traje oko pola sata).

Neveliko, brdovito ostrvce izgledom iz profila podseća na duboku cipelu, gde se na donjem, nižem delu nalazi ono zbog čega ga posećuju brojni turisti – jermenska Crkva Svetog Krsta iz X veka. Po predanju, ktitor crkve bio je jermenski, vaspurakanski kralj Gagik I, koji se postarao da bude jedna od najlepših u kraju. Osim ne naročito reprezentativnog freskoslikarstva unutar same crkve, u pretežno svetlo-plavoj, beloj i crnoj boji, najvažniji deo crkvene dekoracije predstavljaju njeni spoljašnji zidovi - reljefi u crvenkasto-okerastom, vulkanskom kamenu sa prikazima scena iz Biblije. Arhitektura ove, ali i drugih jermenskih crkvi specifična je po višeugaonom krovu nad središnjom kupolom.

Jermenske crkve nalaze se i na još dva od preostala tri ostrvceta, ali su u prilično lošem stanju (na pr. Crkva Sv. Đorđa, na ostrvu Adir). Sve do XI veka, jezero Van pripadalo je Jermenskom kraljevstvu. Na jermenskom jeziku, jezero nosi naziv Vaspurakan, što znači „zemlja velikodostojnika“.

Prodor nomadskog plemena Turaka Seldžuka (na turskom: Selčuk - Selçuk) na prostore istočne (a zatim i centralne) Turske, u XI veku označio je kraj jermenskog kraljevstva. Ipak, arhitektura Seldžuka u Turskoj poprimila je veliki uticaj jermenske, ali i (obližnje) persijske (iranske) arhitekture. Naime, spoljni izgled seldžučkih džamija skoro ni malo ne podseća na one kasnije, „zapadne“ - osmanlijske, dok turbeta čak najviše liče na kupole i krov osmougaonih, jermenskih crkvi.

U predelu oko jezera Van, na usamljenim vrhovima golih brda nalaze se ostaci velikih, seldžučkih tvrđava, ali i dva od tri najstarija seldžučka groblja Turske. Jedno od njih je u Ahlatu, mestu na zapadnoj obali jezera (na listi "čekanja" za prijem na listu UNESCO-ve svetske kulturne baštine), a drugo u neposrednoj blizini već pomenutog mesta Gevaš (Gevaş), četrdesetak kilometara jugozapadno od grada Vana.

Sa druge strane magistrale u odnosu na obalu jezera, na seldžučkom groblju u Gevašu možete videti razliku između turbeta (türbe) i kumbeta (kümbet). Turbe je naime, mauzolej koji se uvek nalazi u sastavu kompleksa džamije, dok je kumbet samostalna grobnica koja može da stoji i u okviru groblja.

Na starom groblju u Gevašu, među nadgrobnim pločama ženskih i muških članova plemena Seldžuka izdvaja se osmougaoni kumbet majke (ili žene) lokalnog seldžučkog vladara – Halime Hatun Kümbetı. Arhitektura kumbeta (XIV vek) veoma podseća na vrh jermenskih crkvi, šta više, i sam arhitekta ovog mauzoleja je bio Jermenin.

Na jugoistočnoj strani jezera, u širokoj kotlini između snežnih planina i jezera, na nadmorskoj visini od 1650 metara smestio se administrativni centar jezera i čitave oblasti – grad Van, sa oko 400 000 stanovnika.

Istočna Turska i oblast oko jezera Van važe za najsiromašniji deo zemlje, verovatno i zbog toga što na golim obroncima planina nadmorske visine 1600 - 2600 m, uz slano i alkalno jezero retko koja kultura uspeva. Ipak, po obroncima žutih brda, u daljini se bele mnogobrojna stada ovaca. Kroz ovu zabit prolazi i nezvanični put droge iz Avganistana, preko Irana i Turske ka Evropi, te postoje nezvanični podaci da se određen broj pastira iz zabitih sela, kako bi preživeo bavi i ovom delatnošću.

Kao deo severozapadne mesopotamske civilizacije, današnja oblast Van nekada je bila središte moćnog Urartu carstva (IX - VI vek pre naše ere). U samom Vanu, ali i na brdima ka istoku, severu i zapadu, videćete ostatke tvrđava na vrhovima brdima, koje potiču iz ovog perioda. Neki naučnici tvrde da je ime Urartu ustvari varijanta imena “Ararat”, nedaleke magične planine koja je u ono vreme bila u sastavu Urartu kraljevine. Kasnije, u srednjem veku, Vanom su vladali Jermeni, Persijanci, Vizantinci, Arapi, Seldžuci i na kraju Osmanlije.

Kompletan stari grad Van uništen je skoro do temelja na kraju Prvog svetskog rata, kada je bio okupiran od strane ruske vojske. Sadašnji Van, arhitekturom se ni po čemu ne izdvaja od mnogih, sličnih gradića Turske i u njemu, osim nekoliko specifičnosti, nema mnogo toga da se vidi (džamije: Ulu Camii, Husrev Paşa Camii i Kaya Çelebi Camii, i grobnica Ikiz Kümbet).

Kuriozitet gradića je u tome što, kako lokalci tvrde, kroz njega, ili bolje reći - od njega, kreće treća najduža ulica na svetu (13 km), koja od centra vodi do glavne magistrale kraj jezera - İpek Yolu Caddesi ili İpekyolu Bulvari (“Ulica ili Bulevar Puta Svile”). Put svile zaista je nekada prolazio ovim delom Turske, u početku iz Kine, a kasnije iz grada Jazda u Persiji (današnjem Iranu).

Nedaleko od centra, posetite Arheološki muzej Vana (Van Müzesi). U prizemlju i na prvom spratu možete pogledati malu, ali odabranu zbirku pretežno iz perioda Urartu kraljevine, savremenika na primer, vavilonskog kralja Nabukodnosora (čuvenog Nabuka). Navodno je jedan od urartu kraljeva bio zaljubljen u Nabukodnosorovu ženu, istu onu za koju su podignuti Viseći vrtovi Vavilona – jedno od sedam svetskih čuda antike.

Najznačajniji i najinteresantniji deo postavke predstavlja prostorija sa trinaest kamenih stela (reljefa) iz perioda ranog starog veka, na kojima su prikazani stilizovani ljudski likovi. Još uvek nije utvrđeno čemu su služili ovi veliki, starinski portreti 11 ratnika i dve žene, nalik stećcima, pronađeni južno od jezera Van, u okrugu mesta Hakkari, ali je utvrđeno da su nastali između XV i XI veka pre naše ere.

Kurdski dečaci na Tvrđavi Van (na poljani se vide ostaci temelja kuća starog, seldžučkog Vana, uništenog pre stotinak godina, i ostaci preživelog minareta) / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved

Tvrđava Van (Van Kalesi) nalazi se između grada i jezera, oko 5 km zapadno od centra i potiče iz perioda Urartu civilizacije. Na hrbatu brda koje gledano iz profila liči na kamilu koja leži (te se sličan naziv za brdo koristi među lokalcima), smestilo se utvrđenje čiji ostaci potiču iz nekoliko različitih civilizacija. Prvo je sagradio kralj Sarduri I, u IX veku pre naše ere (Urarti period), dok su poslednje delove dodali Seldžuci u XIII veku.

Osim različitih, pojedinačnih delova utvrđenja, na najvišem delu stene može se videti antički natpis u klinastom pismu čuvenog persijskog cara Kserksa, onog koji je pokrenuo (i izgubio) Drugi grčko-persijski rat, prethodno pobedivši legendarnog kralja Leonidasa i njegove Spartance u Termopilskom klancu.

U podnožju tvrđave, sa severne strane sazidane su etno-kuće od pečene gline i slame, karakteristične za ove krajeve. U najveću od njih možete ući i pogledati kako je opremljen enterijer. Preko puta kuća, nalazi se drvena baraka u kojoj osim razglednica možete povoljno kupiti srebrni nakit nalik sa motivima nalik persijskim (granica sa Iranom na ovom mestu nalazi se na oko 60 km).

Sa južne strane tvrđave nalaze se ostaci starog, seldžučkog Vana, koji je iako u ruševnom stanju bio naseljen sve do 50-tih godina XX veka. Na zelenoj poljani, na kojoj danas pasu goveda, sa vrha tvrđave vide se obrisi osnova nekadašnjih kuća. Jedine ostatke starog grada predstavljaju neobično veliki seldžučki minareti, kraj ruševnih, malih džamija, koji liče na dimnjake neke napuštene ciglane. Tek kad im se približite, videćete da su dekorisani mozaikom pravougaonih pločica u tirkiznoj boji.

U okolini grada Vana, južno, ali i istočno u smeru Irana, postoji veliki broj napuštenih tvrđava, kako iz urartu perioda, tako i iz srednjeg veka. Desetak kilometara istočno od Vana, u podnožju planine Erek nalaze se ostaci sedam jermenskih crkvi - kompleks Yedi Kilisesi (“Sedam crkvi”), od kojih je samo jedna očuvana.

Sedam kilometara jugozapadno od Vana, uz obalu jezera smestilo se mesto Edremit. U jutarnjim časovima, sa obale, po vedrom vremenu pružaju se najlepši pogledi na drugu najvišu planinu Turske - vulkan Suphan (Süphan Dağı, 4058 m), sa druge strane jezera. Prepoznaćete je po tome što i u sred leta na vrhu ima snežnu kapu koja se nikada ne topi.

Sa zapadne strane jezera, nalazi se jedan od najvećih vulkana ovog kraja, planina Nemrut (Nemrut Dağı, 2948 m, nemojte je pomešati sa istoimenom, nešto zapadnijom i nižom, na kojoj se nalaze čuvene, ogromne antičke figure). Vijugav i dug put do vrha, dovešće vas do velikog kratera sa vulkanskim jezerom Nemrut Gölü, sa kojeg se pružaju nezaboravne panorame. Krater sa hladnom i vrelom (60º) jezerskom vodom, rezultat je erupcije vulkana koja se dogodila pre par hiljada godina (poslednja zabeležena: 1692). Sadašnje jezero ima dubinu od 100 do 155 m i najbliže je većem mestu Bitlis.

Jedan od neizostavnih simbola Vana je i čuvena vanska mačka (Van Kedisi). Danas endemska vrsta bele, nekada divlje ulične mačke, nešto duže dlake, živela je u gradu Vanu i okolini. Pre jednog veka, ostalo je zapisano da je barem stotinu mačaka obitavalo oko istočnog dela jezera na ovaj način. Poslednjih decenija međutim, situacija se drastično promenila, te je vanska maca postala retka zverka i samim tim zaštićena od strane države.

Vanska mačka, među ljubiteljima širom sveta poznata je po tome što voli vodu, pliva u slanom i alkalnom Vanskom jezeru i lako je prepoznatljiva jer najčešće ima jedno oko plavo, a drugo boje ćilibara. U kategoriju vanskih mačaka spadaju i one koje imaju oba oka plava, ili oba boje ćilibara, ali su svakako najatraktivnije one sa različitim očima. U svetu je navodno registrovano samo oko 350 mačaka ove vrste, ali se smatra da ih ima ukupno oko 500. Većina je u Turskoj, u okolini jezera Van. Iako je u Vanu dozvoljena kupoprodaja vanske mačke, sve dok im se broj ne uveća veoma se retko pojavljuju u prodaji u lokalnim radnjama za kućne ljubimce. Priča se da je do pre oko 15-ak godina bilo moguće kupiti vansku macu van granica Turske za oko 500 $, ali se u međuvremenu cena na crnom tržištu popela na nekoliko hiljada.

Država je odlučila da zaštiti ovu vrstu, te se desetak kilometara severno od grada, u blizini jezera nalazi plac na kojem je sagrađena Kuća vanskih mačaka (Van Kedisi Evi). Nalik malom zoološkom vrtu, kompleks je sastavljen od zgrade sa različitim prostorijama u kojima živi oko 80 maca, u kojoj one borave, jedu i spavaju, i spoljašnjeg, natkrivenog dela ograđenog žicom, u kojem se šetaju. Unutar kuće, u središnjem delu je veliki stakleni kavez u koji uz pratnju možete ući, pomaziti mace ili ih fotografisati.

Nemojte otići iz Vana pre nego što probate specijalitet ovog kraja - beli, stari, tvrdi sir sa začinskim biljem. Otlu peynir („začinski sir“), uglavnom se pravi od kozjeg mleka, uz dodatak trave koja navodno raste samo u ovom području i njeno ime sa turskog nije moguće prevesti (na turskom: mendi, sirmo ili helis). Kada se spravi, sir se zakopa u rupu dubine 2 metra da „odstoji“ oko 6 meseci. Tek onda je spreman za jelo. Kažu da se na ovaj način, na prostorima istočne Anadolije sir pravio još mnogo pre dolaska Turaka. S obzirom da su bili nomadsko pleme, Seldžuci su bez problema prihvatili ovakav vid „konzerviranja“ hrane.

Istočno od Vana, nalazi se nekoliko izuzetno interesantnih tvrđava. Iako je Tvrđava Hošap (Hoşap Kalesi) prvi put sagrađena za vreme Urarti kraljevine, najveći deo onog što danas može da se vidi datira iz seldžučkog i kasnije osmanlijskog perioda (XVII vek). Kao i mnoge srednjovekovne tvrđave u vanskoj oblasti, i ova je smeštena na samoj litici strme uzvišice, na nadmorskoj visini od oko 2100 metara, oko 20 km od granice sa Iranom. Sa vrha tvrđave pružaju se panoramski pogledi na selo u podnožju, beskrajna brda sivkasto-smeđe boje svuda u krug, ali i predivan stari, osmanlijski kameni most kraj magistralnog puta, na rečici odmah ispod tvrđave. Tvrđava se nalazi oko 60 km istočno od grada Vana i otvorena je svakodnevno od 9 – 17 h.

Dvadesetak kilometara zapadno od tvrđave Hošap, 35 km od Vana nalaze se ostaci nekadašnjeg velikog utvrđenja sa palatom iz perioda Urarti civilizacije. Tvrđava Čavuštepe (Çavuştepe Kalesi) smeštena je duž uzanog, izduženog brda i sastoji se iz dva dela - gornje i donje tvrđave. Na prvi pogled, na tvrđavi Čavuštepe nije ostalo mnogo toga da se vidi. Ipak, kako odmičete, osim velikih, kamenih blokova – nekadašnje osnove utvrđenja, počećete da raspoznajete zidove soba palate i hramova, kule, prostoriju za odlaganje žita (veliki, kružni reljefni oblici u zemlji), bunar, ostatke jednog od najstarijih pronađenih toaleta, itd.

U jednom delu nalaze se ostaci bazaltne stene sa gotovo netaknutim delovima klinastog pisma – natpisa kralja Sardurija, koji je i sagradio tvrđavu u VIII veku pre naše ere. Ako imate sreće da na arheološkom lokalitetu zateknete gospodina Mehmeda Kušmana (Mehmet Kuşman), jednog od vrsnih poznavalaca urarti jezika i kulture, saznaćete šta je tačno kralj Sarduri zapisao. I ne samo to. Imaćete priliku da vidite i zrna žita stara oko 2500 godina, koja je pronašao prilikom iskopavanja kružnih ćupova u kojima su čuvane namirnice. Gospodin Kušman često boravi na tvrđavi Čavuštepe. On je ujedno umetnik i autor suvenira sa klinastim pismom, oblikovanih u bazaltnim kamenčićima.

Oko 90 km severoistočno od Vana, na nadmorskoj visini od 1800 metara u šumarku ne naročito karakterističnom za ove predele duboko u klancu teče sivo-plava reka, potok Bend-i Mahi Çayı. Odmah iza parkinga nalazi se viseći most od dasaka koji ga premošćuje. Dok prelazite, sa desne strane prvo se čuje huk, a onda i pojavljuju božanstveni redovi slapova koji se uz belu penu, sa visine od 15 - 20 metara obrušavaju u reku - Vodopadi Muradije (Muradiye Şelalesi). Sa druge strane vodopada postoji neugledna čajdžinica, a oko kilometar uzvodno od vodopada stoji stari, kameni “Đavolji most” (Şeytan Köprüsü).

Nedaleko od vodopada Muradije, na putu ka severoistoku magistalni put jedno vreme prolazi samo par kilometara od iranske granice, te nije isključeno da na putu naiđete na “check-point” - vojni kontrolni punkt, s obzirom da je ovaj deo planete poznat i po već pomenutom "putu droge" (hašiš i heroin).

Još severnije, sa leve strane ugledaćete vulkan Tendurek (Tendürek), čiji se vrh nalazi na nadmorskoj visini od 3542 metara. Vulkan je poslednji put bio aktivan krajem 1970-tih, kada je izbacio lavu i do 35 km u krug. Prolazeći u blizini njegovog podnožja, videćete mesečev pejzaž - stepu na visini od preko 2000 metara na kojoj raste samo trava, dokle vam pogled dopire zatrpana velikim komadima crnih, vulkanskih stena.

Nakon prolaska kraj vulkana, put se neprimetno penje na još veće visine, i prelazi preko planinskog prevoja Tendürek (2644 m). Dokaz da ipak nije baš sve beživotno, vidi se u dolini. Između razbacanih crnih stena koje su se već uklopile u travu i okolni krajolik, smestilo se selo Somkaja (Somkaya, na turskom “čvrsta stena”). Kockice od pečene cigle sa vrhom Ararata u daljini, još jedna je nezaboravna panorama nepreglednih prostranstava Azije.

Na većini evropskih jezika ime joj je Ararat. Na turskom je nazivaju Ağrı Dağı (“teška” ili “bolna planina”), na kurdskom jeziku - Çiyayê Alavhat, na jermenskom - Masis ili Masik, na persijskom (farsiju): Koh-i-Nuh („Nojeva planina“). Ararat je najveća planina Turske i ovog dela sveta (5165 m) i spada u grupu strato-vulkana. Poslednji put vulkan je bio aktivan tokom Bronzanog doba (oko 3000. godine p. n. ere), ali je zabeleženo da je prilikom velikog zemljotresa 1840, izbacio izvesnu količinu piroklastične lave.

Njegovo veličanstvo Ararat nalazi se 180 km severno od Vana, na krajnjem istoku Turske i pripada Kavkaskom masivu. Smešten je na samoj tromeđi Turske, Irana i Jermenije, i kulturološki duboko ukorenjen u istoriju i tradiciju sva tri naroda, ali i Kurda koji su oduvek živeli na ovim prostorima i danas čine značajan deo lokalnog stanovništva. Ararat je ipak najpoznatiji po tome što se na njemu, prema predanju oko 3300. godine pre naše ere, posle plovidbe tokom Velikog potopa nasukala Nojeva „Arka“ i na Zemlji započeo novi život.

Do pre 80-ak godina, Ararat je pripadao Jermeniji na čijem se nacionalnom grbu nalazi i danas. Od 1915. prešao je u ruke Turaka, a novim podelama zvanično i pripao turskoj državi 1932. godine. I danas između Jermenije i Turske postoje političke nesuglasice, od kojih se određen broj odnosi na „prisvajanje“ Ararata. Planina se naime, veoma jasno vidi i sa severne, jermenske strane, naročito iz 60 km udaljenog glavnog grada Jerevana.

Interesantno je da je Ararat sastavljen iz dve planine, poznatijeg – Većeg, ali i Manjeg Ararata (Küçük Ağrı, 3896 m), koji se uzdiže jugoistočno od najvišeg vrha. Prečnik obe vulkanske planine zajedno iznosi 40 km. Vrh (većeg) Ararata nalazi se 16 km zapadno od Irana, 32 km južno od Jermenije i 23 km severoistočno od mesta Dogubejazit, u Turskoj.

Gradić Dogubejazit (Doğubeyazit) bio bi još jedno od mnogih kasaba istočne Turske, da se nije “smestio” tačno gde treba - u neposrednoj blizini podnožja Ararata (mesta odakle makadamskim putem uspon započinju sve planinarske ekspedicije), ali i 7 km od brda sa jednom od najbajkovitijih, istočnjačkih palata koju ćete ikada videti. Ako nikada pre niste bili u nekoj zemlji Bliskog ili srednjeg istoka, a ljubitelj ste Šeherezadinih priča iz 1001 noći, na uzvišici iznad bajkovite Palate Ishak paše (İshak Paşa Sarayı), u kasno popodne i uz zalazak sunca, verovatno ćete ostati zatečeni.

Godine 1685, gradnju palate započeo je Čolak Abdi paša. Međutim, tek 99 godina kasnije, 1784. godine njegov unuk, guverner provincije i kurdski lider - Ishak paša, uspeo je da dovrši palatu, kompleks sastavljen od spoljnjeg (birun) i unutrašnjeg (enderun) dvorišta (džamije, medrese, odaja za sluge i gardu, zatvora, skladišta za namirnice, hamama, harema i bašte - ukupno 336 prostorija). Novac za palatu Ishak paša prikupio je od taksi koje je naplaćivao karavanima na njihovoj poslednjoj stanici “Puta svile” u Turskoj, pre prelaska granice u Persiju (Iran).

Posle najčuvenije palate osmanlijskih sultana u Istanbulu - Topkapi palate, ovo je drugi po redu najveći vladarski kompleks u Turskoj. Organizacija palate veoma je slična onoj u Topkapiju, ali je nekadašnji drveni krov potpuno propao, pa je prilikom rekonstrukcije zamenjen staklenim.

Kada prođete kroz monumentalnu, ulaznu kapiju palate, sa fantastičnim, dekorativnim reljefima u kamenu, naći ćete se u velikom dvorištu, mestu gde su u XVIII veku pašini gosti, ali i putnici namernici, čekali na prijem. Kako bi im čekanje bilo prijatnije, na desnoj strani odmah nakon ulaza u palatu napravljena je "česma za vodu i mleko” - dve slavine koje i danas postoje. U vreme kada su po okolnim brdima čobani napasali ovce, od pašnjaka, pa sve do zidina palate, Ishak paša je dao da se napravi keramički vodovod, kojim je po potrebi, direktno sa brda, tek izmuženo ovčije mleko teklo do česme unutar dvorišta.

Unutar drugog dvorišta palate, nalazi se osmougaono turbe Ishak paše i ulaz u palatni kompleks. Osim kuhinje, kupatila, biblioteke sa kamenim nišama u hodnicima, jedna od najlepših prostorija je trpezarija. Sa jedne strane dela za ručavanje, nalaze se šuplji, kameni ramovi za prozore, a sa druge isti takvi, ali zazidani. Nekada su na zazidanim delovima nalazila ogledala. S obzirom da su služavke bile žene, nepoželjne na gozbama muškaraca, kroz šupljine sa jedne strane mogle su da svakog momenta u ogledalu vide šta i koliko hrane nedostaje na trpezi, i neprimetno dopune.

Palata Ishak paše spada u jedan od najlepših primera kasne osmanlijske arhitekture. Sazidana je od okerastog kamena, na jednom od vrhova beživotnog sivkasto-maslinastog brda, sa fantastičnom panoramom na okolne predele. Sa nešto veće uzvišice, u objektiv aparata moguće je uhvatiti bajkovitu palatu, zajedno sa snežnim padinama Ararata. Palata Ishak paše kandidat je za listu UNESCO-ve svetske kulturne baštine.

Iza palate Ishak paše nalaze se ostaci tvrđave starog Dogubejazita, kao i groblje sa malom džamijom. Nešto dalje, u kombinaciji dve boje mermera, "prugasto" turbe Şeyh Ahmedi Hani Türbesi sazidano je u XVII veku kao mauzolej šejka Ahmedija, najznačajnije ličnosti kurdske književnosti, koji je u joj i sahranjen.

Interesantno je da je do pre petnaestak godina, Dogubejazit važio za prilično nesigurno mesto u bezbednosnom smislu, jer su u njemu obitavali trgovci na putu droge sa Istoka i vojska koja je vršila povremene racije i pokušavala da im stane na put. Iako logična baza za obilazak ovog dela Turske, osim povremenih planinarskih ekspedicija (na Ararat) Dogubejazit nije bio poželjna stanica za turiste. Na sreću, vremena se menjaju.

Još o Turskoj:

http://umetnostputovanja.blogspot.com/2015/01/turska-istanbul-setnja-istorijskim.html

http://umetnostputovanja.blogspot.rs/2016/11/turska-istanbul-istorijski-centar.html

http://umetnostputovanja.blogspot.rs/2016/11/turska-istanbul-od-eminonu-do.html

http://umetnostputovanja.blogspot.rs/2016/11/turska-istanbul-palata-topkapi-topkapi.html

http://umetnostputovanja.blogspot.rs/2016/10/turska-istanbul-od-galate-do-taksima.html

http://umetnostputovanja.blogspot.com/2014/10/istanbul-bosfor.html

http://umetnostputovanja.blogspot.rs/2016/11/turska-istanbul-azijski-deo-kadikoj.html