UMETNOST PUTOVANJA . . . . . . . . . . . . . . . . . The ART of TRAVEL: TURSKA / Istanbul, šetnja Istorijskim poluostrvom (Historic Peninsula)

,,,Tekst i fotografije na blogu deo su publikovane knjige o Turskoj (ISBN 978-86-7722-422-6), zaštićeni Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik RS, br. 104/2009 i 99/2011.

*The text and photographs on the blog are parts of the published book on Turkey (ISBN 978-86-7722-422-6), protected by copyright and related rights: Official Gazette of the Republic of Serbia, Nos. 104/2009 and 99/2011.

https://www.turkishairlines.com/

Stari Istanbul
Zlatni rog - Fatih, Balat, Fener i Ejup

Tokom obilaska Istanbula, većina turista obično se posveti razgledanju opšte poznatih mesta, obiđe Aja Sofiju i Plavu džamiju, stigne do Kapali čaršije, eventualno dospe do kruga Istanbulskog univerziteta i kompleksa oko Džamije Sulejmana Veličanstvenog. Zapadno odatle, počev od velikog, antičkog Valensovog akvadukta i dalje ka pre par godina renoviranim gradskim zidinama, Istanbul ostaje poslastica samo za one koji vole da istražuju. Na strmini iznad Zlatnog roga, delovi grada Fatih, Balat i Fener čine jedan sasvim drugačiji, starinski svet - svet svojevrsne sinergije: vizantijski, hebrejski i osmanlijski - maloazijski, u onom nepatvorenom smislu, gotovo zaboravljen od ostatka užurbanog grada; gde lokalna deca jure za loptom ulicama čije se fasade često raspadaju; gde se pije najbolja turska kafa i lokalna boza, a iz lokalnih dvorišta često štrče arheološki ostaci koji sežu do perioda antike, za koje kao da niko preterano ne mari. Ionako ih ima i previše...

Akvadukt nekadašnjeg rimskog cara Valensa (Valens Aquaduct - Su kemeri), sagrađen je u III veku naše ere, par decenija pre nego što će Konstantin Veliki postati novi car i prestonicu prebaciti u Vizantion (Konstantinopolj). Interesantno je da je akvadukt kojem su u XVI i XVII veku pridodati delovi koji sežu do Beogradske šume, na severu (izgrađeni od strane inženjera prisilno dovedenih iz Beograda), sam bio deo komplikovanog vodovodnog sistema nekadašnje turske prestonice, u upotrebi sve do pre stotinak godina kada je izgrađen prvi moderni vodovod. Još jedan primer u prilog antičkom graditeljstvu, neprevaziđenom sve do kraja XIX veka i pronalaska modernih tehnologija.

Istočno od akvadukta, u ulici Katip Çelebi Caddessi nalazi se najpoznatija radnja za proizvodnju i prodaju boze u istanbulu i šire - Vefa Bozadžizi (Vefa Bozacizi), koju su 1876. godine otvorila braća Albanci sa Kosova. U to vreme, u kraju su postojale mnogobrojne, pretežno jermenske bozadžinice koje su prosperirale prodajući popularan napitak nešto drugačijeg ukusa (jermenska boza bila je kiselkasta i retka). Hadži Sadik, a zatim i njegov sin İsmail Hakki Vefa, uspeli su da nametnu svoju varijantu boze, koja je ubrzo postala hit i u kojoj su stanovnici ovog kraja uživali najčešće u periodu između aprila do oktobra.

Slavnu bozadžinicu često je posećivao i sam Mustafa Kemal - Ataturk, čija se čaša iz koje je jednom, 1937. popio bozu, čuva zastakljena u lokalu. Napitak koji može da se proba i u našim krajevima, unekoliko je drugačiji od onog na koji ste navikli: bež boje, toliko gust da više podseća na puding od vanile, posut cimetom, manje kiseo i veoma jak.

Osim boze, u lokalu možete pazariti i domaći sos od nara i sos od limuna (kao sirup za salate), vinsko i jabukovo sirće i širu.

Zapadno od Akvadukta, laganom uzbrdicom za par minuta stižete u kraj Fatih na čijem se gornjem platou nalazi veliki kompleks Džamije Fatih (Fatih Camii). Prvu džamiju Istanbula, na temeljima vizantijske crkve podigao je mlađani sultan Mehmed II, 22-godišnji osvajač Istanbula ("osvajač", na turskom "fatih"). U dvorišnom delu džamije, nalazi se dekorativno turbe i u njemu sultanov mauzolej. Priča o njegovoj upornosti i načinu na koji je ušetao u grad koji su drugi pokušavali da osvoje tokom 1000 godina, ušla je u legendu.

Zidine Konstantinopolja (posle onih legendarnih, u Troji), vekovima su važile za neosvojive. Dvostruki zid sa dubokim šancem između, u svojoj viševekovnoj istoriji samo 1204. godine upeli su na kratko da osvoje venecijanski krstaši u svom pljačkaškom pohodu.

Mehmedovi preci, osmanlijski sultani, jedan za drugim bili su neuspešni. I Mehmed je sve pokušao. Probao je s kopna... Čuveni, naručeni ugarski top ogromnih đuladi, tokom dana je pravio značajna oštećenja u zidinama. Ipak, sve što bi Turci tokom dana porušili, preplašeni stanovnici grada su organizovano, tokom noći popravljali... Probao je s mora (tamo gde nije bilo vojske da dodatno čuva zidine), ali su ogromni lanci u moru brodovima zatvarali ulaz u čuveni konstantinopoljski rukavac - Zlatni rog, mesto gde su Vizantijci držali svoju flotu, i gde su zidine bile manje i uže - osvojive.

I onda, kako to obično biva, na pamet mu je pala gotovo nemoguća ideja. Nemoguća svima, osim njemu. Jedne noći, naredio je da se brodovi turske flote koji su bili ukotvljeni uz dok tik do mesta gde se na Bosforu danas nalazi Dolmabahče palata, "ručno" prebace kopnom preko brda (Galate), i direktno spuste u rukavac!

Konstantinopolj je utonuo u san kada je na desetine osmanlijskih, ratnih brodova, nadljudskom snagom izvađeno iz mora i na već pripremljenim balvanima kotrljano prvo uzbrdo, a zatim nizbrdo, i pod okriljem noći porinuto unutar Zlatnog roga.

Kada su se Vizantijci probudili, sve je već bilo gotovo - delovi njihove flote plutali su po rukavcu, a zidine samo što nisu osvojene. Upornost se izgleda isplatila (čuveni lanac koji je čuvao ulaz neprijateljskog brodovlja u Zlatni rog, još uvek postoji i može se videti u Pomorskom muzeju Istanbula).

Muzej "Panorama 1453", van gradskih zidina, sa 3D postavkom gde je na slikovit način, uz autentične zvuke bitke prikazano osmanlijsko osvajanje Konstantinopolja / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved

Od kompleksa Džamije Fatih, krenite u šetnju ulicom ka severoistoku, do Džamije Selima I (Selimiya Camii), sa čije se terase - vidikovca pružaju prelepi pogledi na Zlatni rog, a se onda nekom od strmih uličica spustite do Sedišta istanbulske patrijaršije (Rum Ortodoks Patrikhanesi). Uđite u kompleks i obiđite cvetno dvorište i glavnu crkvu, sagrađene u XVI veku.

U blizini, na uzbrdici kaldrmisane ulice u kojoj je nemoguće stati automobilom u pokretu i povući ručnu (dok ne dođete do platoa, na kraju), sa desne strane nalazi se interesantna zgrada od crvene cigle koju ćete sigurno primetiti - Licej studenata pravoslavne patrijaršije. U zgradu nije moguće ući, ali se popnite iznad nje i ulicama ka vrhu stići ćete do jednog od najznačajnijih zdanja u kraju Fener, Crkve - muzeja Blažene Bogorodice (Church of Pammakaristos), kasnije Džamije Fetije, jednog od samo tri mesta u Istanbulu (osim Muzeja - crkve Hore i Aja Sofije) u kojem možete videti očuvane, predivne vizantijske mozaike kakve teško da ćete videti u najčuvenijoj Aja Sofiji - barem dok sa tavanica nekadašnje džamije ne otpadne još maltera i crkveni mozaici ne ugledaju svetlost dana.

Osim veće i još čuvenije Crkve - muzeja Hore (Church of Saint Savior in Chora), kasnije Džamije Karije (Kariye Camii), po broju i kvalitetu freski i mozaika koji datiraju iz perioda između XII i XIV veka Crkva Pamakaristos spada u red najznačajnijih u gradu, i šire. Obe bivše crkve, zatim džamije, a sada muzeji očuvale su svoje hrišćanske, zidne dekoracije zahvaljujući činjenici da su se nalazile daleko od centra i njihovo pretvaranje u džamije nije pretrpelo značajne vizuelne promene. Reč "hora" (χώρα), kako glasi skraćeni naziv potonje crkve, na grčkom otprilike i znači "na periferiji".

U blizini Crkve Hore nalazi se istanbulska Sinagoga i protežu najočuvaniji delovi konstantinopoljskih gradskih zidina, koje su pre nekoliko godina u nekim delovima detaljno rekonstruisane. Tik uz njih, nalaze se ostaci jedne od vizantijskih palata, takozvana "Palata rođenih u purpuru" (Palace of Porphyrogenitus), prozvana tako zbog toga što su još od kraja vladavine Rima, tokom Vizantije i srednjeg veka, jedino kraljevi i carevi imali tu čast da nose odore u purpurnoj boji.

Razlog zbog čega je baš purpurno-ljubičasta dobila epitet "kraljevske boje" treba potražiti u periodu antike, kada su Feničani (ili prema nekim izvorima - Krićani tj. Minojci, pre njih), iz jedne vrste mediteranskih morskih puževa - školjki latinskog naziva murex, uspeli da dobiju ovu prirodnu boju. Međutim, za samo 1 gram purpurne boje trebalo je obraditi preko 1000 školjki, te je ova nijansa vekovima smatrana najskupljom bojom na svetu.

Nizbrdo, tik uz obalu rukavca - Zlatnog roga, nalazi se neobična Bugarska crkva Svetog Stefana (Church of Saint Stephen of the Bulgars), sa još neobičnijom istorijom. Naime, za gradnju novih hrišćanskih bogomolja, turske vlasti su u XIX veku donele neobičan zakon. Nove crkve bile su prihvatljive samo ako bi se njihova kompletna izgradnja mogla odraditi za - samo jedan dan! Bugari su ovom zakonu doskočili, napravivši montažnu crkvu u metalu u Bugarskoj, i u toku jednog dana, 1849. godine brodom je dopremili u Istanbul. Tako je Bugarska crkva postala najmlađa hrišćanska bogomolja Istanbula.

Iza nekadašnjih gradskih zidina, nekada davno i nije postojao grad. Kada su Turci osvojili Konstantinopolj, na ovom mestu je niklo predgrađe Ejup (Eyüp). Navodno, u jednom od pokušaja da osvoji grad, Mehmed II je slučajno naišao na staru grobnicu za koju je ustanovio da pripada Ejupu (pravo ime: Abu Ayyub al-Ansari), barjaktaru proroka Muhameda koji je u 674. godine zajedno sa njim pokušao da osvoji grad i u tom pokušaju poginuo pred gradskim zidinama. Kao savremenik proroka Muhameda smatra se važnom ličnošću islama, te po Mehmedovom osvajanju Konstantinopolja na mestu Ejupovog groba sazidana Ejupova džamija (Eyüp Camii). Kasnije, čitav kompleks u podnožju brda na kraju rukavca - Zlatnog roga (Haliç), na kojem se danas nalazi čuveni vidikovac i kafe-restoran Pjer Loti, postao je veliko groblje osmanlijskih velikodostojnika.

U jednoj od glavnih "grobljanskih ulica" sa kitnjastim mauzolejima (turbetima), počiva i naše gore list, čovek poznat po izgradnji Mosta na Drini, čuvene "Na Drini ćuprije". Bajica Sokolović poznatiji kao Mehmed paša Sokolović (Sokollu Mehmet Paşa), bio je srpski dečak koji je u XV veku odveden iz Bosne u Istanbul ("dankom u krvi") i vaspitan u Istanbulu među janjičarima. Postao je admiral turske flote, guverner Rumelije, a kasnije i punih 14 godina bio veliki vezir čak tri turska sultana: Sulejmana Veličanstvenog, Selima II i Murata III.

Kraj Ejup, jedan je od mojih ličnih favorita i jedna od dve obavezne stanice svaki put kada posećujem Istanbul (druga je Ortakoj). U suštini konzervativni kraj grada, u kojem možete videti najveći broj pokrivenih žena, svojom izvornom tradicijom, hranom, ali i samim položajem u podnožju brda kojim završava Zlatni rog, prosto pleni.

Nakon posete Džamiji Ejup, pešice ili uspinjačom (vozi 3 minuta, ali često uz poprilično čekanje na red), popnite se na vrh brda (koje je inače i staro groblje) i zauzmite "strateško mesto" sa pogledom, za jednim od stolova u Kafeu Pjer Loti (Pierre Loti Café - Piyer Loti Kahvesi).

Pjer Loti bio je francuski pisac, admiral francuske flote koji je jedno vreme, krajem XIX veka bio stacioniran u Istanbulu. Zaljubivši se u grad i njegovu zaraznu atmosferu zarobljenu negde između Istoka i Zapada, ispevao je pesme u čast Istanbula i na taj način zauvek ušao u srca njegovih stanovnika. Pre izvesnog vremena, na vrhu brda sagrađen je kompleks koji se danas sastoji od butik-hotela, restorana i kafeterije, kažu, tačno na mestu - vidikovcu odakle je Loti najviše voleo da posmatra svoj Istanbul.

Zauzmite sto tik uz ogradu i u kasno popodne, ispijajući turski čaj ili kafu, nakon celodnevne šetnje odmorite noge i osvežite dušu pogledom na čitav Zlatni rog koji se sa ovog mesta vidi - 6 kilometara sve do ulaska u Bosfor, usput možda pokušavajući da pogodite koje je od koplja istanbulskih minareta sa južne strane, džamija koju ste posetili.

Još o Turskoj:

http://umetnostputovanja.blogspot.rs/2016/11/turska-istanbul-istorijski-centar.html

http://umetnostputovanja.blogspot.rs/2016/11/turska-istanbul-od-eminonu-do.html

http://umetnostputovanja.blogspot.rs/2016/11/turska-istanbul-palata-topkapi-topkapi.html

http://umetnostputovanja.blogspot.rs/2016/10/turska-istanbul-od-galate-do-taksima.html

http://umetnostputovanja.blogspot.com/2014/10/istanbul-bosfor.html

http://umetnostputovanja.blogspot.rs/2016/11/turska-istanbul-azijski-deo-kadikoj.html