UMETNOST PUTOVANJA . . . . . . . . . . . . . . . . . The ART of TRAVEL: TURSKA / Izmir

*Tekst i fotografije na blogu deo su publikovane knjige o Turskoj (ISBN 978-86-7722-422-6), zaštićeni Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik RS, br. 104/2009 i 99/2011.

*The text and photographs on the blog are parts of the published book on Turkey (ISBN 978-86-7722-422-6), protected by copyright and related rights: Official Gazette of the Republic of Serbia, Nos. 104/2009 and 99/2011.

Predivni Izmir (İzmir), romantična Smirna (Smyrna)...

Viktor Igo jednom je rekao: “Izmir je nalik princezi sa najlepšim šeširom”... I zaista, posle Istanbula i Ankare, Izmir - treći po veličini grad u Turskoj i druga najveća luka ove zemlje, važi za jedan od najlepših i najinteresantnijih. S razlogom. Nekadašnja kosmopolitska Smirna, smeštena u dubokom zalivu Egejskog mora sa kilometrima dugom avenijom koja jednim delom vodi duž morske obale, donekle podseća i na primorske metropole - Bejrut, ili Havanu, na primer...

Osim po izgledu, Izmir deli i tužnu sudbinu ova dva prelepa grada. Između 1922. i 1923, tragedija Grčko-turskog rata praćena takozvanom "razmenom stanovništva" između Grčke i Turske, uzrokovala je da ogroman broj Grka napusti Tursku i rodnu Smirnu (koja od 1930. dobija naziv - Izmir), i nepovratno otplovi za Grčku. U isto vreme, iz severozapadnog dela Grčke, Turci koji su živeli u planinskom delu oblasti oko Metsova i Janjine zauvek su otišli za Tursku.

Danas, u centralnom delu Izmira u kojem je u antičko vreme živeo i čuveni pesnik Homer, videćete moderne saobraćajnice i pasarele, drvorede vitkih palmi i dugačko šetalište pored mora koje tokom toplih, letnjih večeri vrvi od mnogobrojnih šetača. Ponegde, na keju Pasaport na primer, na samoj morskoj obali postavljene su bašte kafea, na čijim stolovima stoje interesantni dozeri turskog Efes piva.

U nekim delovima obale, izmirska riva iznenada se pretvori u široki trg sa modernim spomenikom u središtu. Nešto dalje, deo rive postaje moderni dok “Konak pier” na primer, čiji je autor bio čuveni Gustav Ajfel, graditelj Ajfelovovog tornja u Parizu. Na samom severu centralnog dela grada, nalazi se Alsandžak. Među starim grčkim i jermenskim kućama ovog kraja, u uskim ulicama nadomak mora nalaze se kafei u kojima život ne prestaje do sitnih noćnih sati.

Tokom leta, u Izmiru je izuzetno toplo. U vrelim, lenjim danima većina stanovnika jedva čeka da ih rashladi povetarac „imbat“, koji ih ponekad prijatno iznenadi tokom jula i avgusta.

Iako prvi podaci o gradu datiraju s početka starog veka, u vreme kada su prema istoričaru Herodotu i geografu Strabonu Izmir osnovale Amazonke (ratnice sa dalekog Istoka), grad je doživeo procvat tek u vreme helenizma. Visoko iznad grada, na obroncima brda između siromašnih četvrti i danas ponosito stoji Kadifekale, tvrđava koju je prvobitno sagradio Aleksandar Veliki kada je u IV veku pre naše ere na ovom mestu osnovao moderni grad i dao mu naziv Smirna (na grčkom: Smyrna - Σμύρνα). Neki od najromantičnijih vidika na Izmir, pružaju se upravo sa vrha zidina.

Osim dela na južnoj obali, grad Izmir vremenom se proširio i na severnu obalu zaliva, ali osim stambene novogradnje u tom delu nema puno toga za videti.

Duž obale mora

(severni i centralni deo Izmira)

Alsandžak / Alsancak

U najsevernijem delu centralnog Izmira, na kraju starog dela grada koji nosi naziv Alsandžak nalazi se izmirska luka, jedna od najvećih u ovom delu Mediterana. Unutar uličica ovog kraja - sokaka od kojih mnogi nemaju ni naziv već samo brojeve, između starih, grčkih kuća nastalih u XVIII i XIX veku danas se nalaze najpoznatiji kafići i taverne Izmira. Barlar Sokağı („Ulica barova”), ili Sokak 1448 na primer, neke su od poznatijih ulica u kojim se jedni do drugih nalaze nekoliko poznatijih barova i kafea. Sve do početka Grčko-turskog rata 1922. godine, većina ovih kuća bila je u vlasništvu bogatih trgovaca. Mnoge uličice sa starinskim kućama, danas su deo pešačke zone.

Promenade: Kordon i Pasaport

Južno od luke, duž obale mora u kraju Alsandžak proteže se šetalište Kordon (u prevodu sa turskog: „štrafta“). Popularna promenada grada Izmira, sa šetalištem uz more i klupama, starim i modernim spomenicima (spomenik Zubeyde Hanim) i kafeima, poznata je i po vožnji romantičnim kočijama koje vuku okićeni konji (vožnja košta oko 20 evra).

Duž Kordona se nalaze najelitniji stanovi Izmira, kao i konzulati evropskih ambasada (Grčke i Nemačke, na primer). U prizemnom delu modernih zdanja, okruženih drvoredom palmi sa pogledom koji puca na Egejsko more, tiskaju se kafeterije sa baštama. Jedno od retkih starih zdanja koje se smestilo između delova novogradnje, jeste drvena vila - Ataturkov muzej.

Nešto južnije, na mestu gde prestaje šetalište Kordon nalazi se polukružni trg sa travnjakom, okružen palmama - Džumhurijet mejdani (Cumhuriyet Meydani), u čijem se dnu smestio spomenik Ataturka na konju.
Još južnije, šetalište menja naziv u Pasaport („pasoš“). Deo između trga Džumhurijet i doka Konak dobilo je naziv po luci u koju su nekada pristizali brodovi iz daleka i carinjeni nešto niže, na doku Konak. Ovo je ujedno i najstariji deo izmirskog šetališta, duž kojeg su do pre deceniju ili dve bile poređane starinske kafedžinice i čajdžinice, a u stolicama ispred njih uživalo se u nargilama. Danas su čajdžinice zamenili moderni kafei.

Dok Konak / Konak Pier

U najjužnijem delu šetališta Pasaport, nalazi se dok Konak koji je 1890. godine osmislio čuveni Gustav Ajfel (Gustav Eiffel). Sagrađen kao skladište i carinarnica za brodove koji su pristizali u luku, nalazi se u južnom delu centra u kraju grada po imenu Konak.

Godine 2003, gradske vlasti su obnovile zdanje na doku, a 2004. u njega uselile šoping centar sa pretežno luksuznom robom (Konak Pier Shopping Mall). Sa južne, spoljne strane, duž doka se nalaze restorani brze hrane (Burger King i KFC).

Sat kula / Konağı Saat Kulesi (İzmir Saat Kulesi)

Na velikom trgu Konak, u centralnom delu grada, pored mora se nalazi Gradska kuća, a u središnjem delu i simbol Izmira - Sat kula. Godine 1901, povodom 25-godišnjice vladavine turskog sultana Abdulhamida II, kulu u orijentalnom stilu osmislio je francuski arhitekta poreklom iz ovih krajeva. Sam sat koji je postavljen na kulu, bio je poklon sultanu od nemačkog cara Vilhelma II.
Kula sa satom visoka je 25 metara i nalazi se ne samo na grbu grada, već i na većini brošura i razglednica. U blizini Sat kule smestilo se zdanje izmirske Opere i baleta, Arheološki muzej, kao i Guvernerova palata.

Centralni - središnji deo Izmira

Crkva Svetog Polikarpa i Kulturpark / St. Polycarpe Kilisesi ve Kültürpark

U blizini obale i trga Džumhurijet (Cumhuriyet Meydani), nalazi se najpoznatija i ujedno najstarija gradska Crkva Svetog Polikarpa (St. Polycarpe Kilisesi). Posvećena je Svetom Polikarpu koji je mučenički stradao od strane Rimljana u II veku naše ere i smatra se jednom od sedam biblijskih crkava Otkrovenja. Sveti Polikarp primio je hrišćanstvo od Svetog Jovana, koji je umro nedaleko, u današnjem mestu Selčuk (kraj Efesa). Iako je na ovom mestu postojala znatno starija crkva, njen današnji izgled potiče iz vremena obimne rekonstrukcije koja je obavljena 1620. godine. Nalazi se tačno preko puta visokog solitera Hotela Hilton.

Istočno od crkve videćete Kulturpark (Kültürpark), veliki park sa drvoredom palmi, jezerom, fontanama, skulpturama i zabavnim parkom. Od 1932, na ovom mestu se nalazi i Izmirski sajam (Fuar), na kojem se tradicionalno održava međunarodni sajam trgovine, ali i festivali muzike i plesa.

Južno od Kulturparka i modernog kružnog toka - skvera Ejlul (Eylül), vıdećete zdanje istorijske železničke stanice Basmane, odakle se ka jugu prostiru predgrađa.

Kemeralti bazar

U blizini doka Konak nalazi se trgovački deo Izmira - Kemeralti Bazaar. Stara pijaca smeštena je unutar uzanih uličica, a na jugu i istoku oivičena avenijom Anafartalar Caddesi. Na tezgama tržnice možete kupiti hranu, predmete od kože, cipele i nakit.

Unutar bazara videćete Kizlaragasi han (Kizlarağası hanı), kao i najpoznatiju ulicu bazara - Havra Sokak u kojoj možete pazariti voće i povrće, sveže ceđene đuseve od jabuke, pomorandže i grejpfruta, ali i masline i sir, meso i ribu. Ulica je dobila naziv po jednoj od devet jevrejskih sinagoga koje su se nalazile u blizini (na turskom „havra“).

U jednom delu bazara nalazi se i Hisaronu džamija (Hisaronu Camii), jedna od najvećih i najstarijih u Izmiru.

Agora

Istočno od Kemeralti bazara, na ogromnom praznom prostoru u podnožju brda na kojem se nalazi tvrđava Kadifekale, nalazi se najznačajnije arheološko nalazište Izmira – helenistička, a potom rimska agora. Iskopavanja na lokalitetu još uvek traju te nije moguće obići je celu, ali ćete hodajući agorom ipak steći utisak o tome kako je nekada izgledala.

Sagrađena je u vreme osvajanja Aleksandra Velikog, ali je posle velikog zemljotresa u II veku naše ere gotovo srušena. Zahvaljujući supruzi rimskog cara Marka Aurelija, Faustini, nedugo posle nemilog događaja agora je delom obnovljena.

Prva iskopavanja na agori započeta su neposredno pre početka Drugog svetskog rata. Do sada su otkrivene kolonade na južnom i zapadnom delu (i na njima reljefni portret zaslužne Faustine), delovi kapitela sa ulaznih kapija agore (ukupno tri ili četiri), hram boga Zevsa (statue Posejdona i Demetre koje su bile deo hrama sada se nalaze u Arheološkom muzeju Izmira) i mesto nekadašnje pijace.

INFO: Istočno od ulice Anafartalar Caddesi, severno od podnožja sa tvrđavom Kadifekale / Svakodnevno, 8.30 - 18.30 h / Ulaznice: oko 2 evra

Južno od centra

Tvrđava Kadifekale (antički Pagos)

U prevodu sa turskog, Kadifekale znači “plišana tvrđava”. Neki tvrde da sam naziv u stvari potiče od imena jedne od kraljica koja je vladala ovim područjima u vreme Aleksandra Velikog – Kajdafe (Kaydafe).

Utvrđenje koje dominira južnim delom Izmira odakle se pružaju predivni pogledi na čitav grad, izgradio je u IV veku pre naše ere tokom svojih osvajanja Male Azije čuveni Aleksandar Veliki. Legenda kaže da je boraveći u ovom kraju, jednog dana otišao u lov na brdo Pagos, mesto na kojem se danas nalazi tvrđava. Posle nekog vremena, umorio se i zaspao ispred hrama boginje Nemezis. Dok je spavao, boginja mu se ukazala u snu i savetovala da na ovom mestu podigne veliki grad. Grci su oko ovog pitanja konsultovali i proročište u Delfima, a kada je i odatle dobijen pozitivan odgovor, helenistička Smirna je rođena.

Tvrđava Kadifekale uvek je otvorena i ulaz se ne naplaćuje. Osim ostataka rimskih cisterni u njoj nema puno toga da se vidi, ali su vidici sa njenih zidina očaravajući, te gledajte da se do vrha popnete u vreme zalaska sunca. Unutar tvrđave, u parku ćete videti žene iz kraja koje upredaju vunu i za improvizovanim razbojima tkaju ćilime, pokušavajući da ih prodaju malobrojnim turistima. Po samim zidinama, u predvečerje se veru klinci i sastaju lokalni muškarci.

Brdo na čijem se vrhu nalazi tvrđava, pogotovo obronak sa severne strane (ka centru), deo je siromašne mahale sa sokacima na nizbrdici i poluruševnim kućama, čiji stanovnici svoje dane provode međusobno se družeći na ulici. Atmosferu u uličicama podno tvrđave dočaraće vam lokalci koji u dubokom ulju velikog kazana prže krofne, deca koja se igraju, majstori koji u prizemnom delu kuća šiju cipele od kože na staroj mašini, stariji koji igraju tavle ili ispijaju čaj. Ako volite autentična putovanja, ove male stvari možda će vas očarati više i od same tvrđave.

KAKO STIĆI: Iz centra (Konaka) vozi autobus broj 33.

Uspinjača Asansor / Asansör

Početkom XX veka, u kraju južno od centra Izmira po imenu Karataš (Karataş), živeo je bogati jevrejski trgovac Nesim Levi. Karataš je bio poznat po donjem delu grada (uzanom pojasu uz more) i strmom gornjem delu grada, na brdu, uz koji se često bilo naporno popeti.

Godine 1907, gospodin Levi je odlučio da postane dobrotvor svog kraja i stanovništvu Karataša pokloni interesantnu građevinu - kulu sa savremenim, javnim liftom (asansör), koji će stanovnike gornjih delova besplatno prevoziti do njihovih kuća. Rečeno - učinjeno. Prvi lift izgrađen je na vodeni pogon, ali je kasnijom rekonstrukcijom prebačen na električni pogon.

Zdanje i lift u njemu kompletno su renovirani 1993. godine. Na vrhu kule, na platou je otvorena kafeterija, kao i restoran u koji svraća veliki broj turista najviše zbog predivnih pogleda na Izmir.

Od avenije kraj obale mora, do ulaza u kulu - lift vodi mala ulica Dario Moreno Sokaği, sa interesantnim, starim kućama i kafeima. Dario Moreno bio je čuveni izmirski muzičar, gitarista i pesnik jevrejskog porekla, koji je živeo u prvoj polovini XX veka. Napisao je jednu od najlepših pesama o sebi i Izmiru - „Dragi moj Izmiru“ („Canım İzmir“), koja se u celosti nalazi na tabli, na samom ulazu u ulicu.

INFO: Nalazi se na oko 20 min pešice južno od Sat kule (od centra, autobusima: 169, 554 i 12).

U okolini...

Jugozapadno od centra grada, 1977. godine proradila je uspinjača (Teleferik), koja vozi na visinu od 423 m nadmorske visine, na brdo iznad grada.

U južnom predgrađu Izmira (u smeru aerodroma) nalaze se ostaci dva rimska akvadukta koje Turci danas nazivaju prema kraju grada u kome se nalaze - Širinjer i Ješildere (Şirinyer i Yeşıldere). Sagrađeni su od cigala i kamena u kasnom rimskom periodu, na reci Kemer (nekada Meles), kako bi antičkoj Smirni omogućili snabdevanje svežom vodom.

Jugozapadno od Izmira, u smeru ka poluostrvu na kojem se nalaze grad Urla i turističko mesto na obali - Češme, možete posetiti Balčovu (Balçova), banju sa termalnim izvorima poznatih još u antičkom periodu (kada su ih nazivali Agamemnonovim termama). Temperatura vode na izvoru je 63 stepena, a u banji danas postoji veliki broj luksuznih hotela.

Sedam kilometara severoistočno od centra Izmira nalazi se predgrađe Bornova, mesto na kojem se još uvek oseća atmosfera prošlih vremena, sa kućama iz XIX i s početka XX veka i univerzitetskim centrom Izmira.

Severno od centra, u delu grada Tepekule pre par godina su pronađeni neki od najstarijih arheoloških ostataka u ovom delu Turske, naroda za koji se smatra da su bili savremenici drevnih Trojanaca (pronađen je veliki hram boginje Atine).

Četrdesetak kilometara severoistočno od Izmira, u podnožju istoimene planine nalazi se simpatičan gradić Manisa, poznat po lepim parkovima i nekoliko starih džamija (Sultan Camii, Muradiye Camii i Ulu Camii). U gradu se nalazi i Arheološki muzej u kome je smešteno preko 110 000 predmeta pronađenih na velikom, arheološkom nalazištu Sardis. Na planini sa koje se pružaju prelepi vidici na grad, nalazi se nacionalni park - Spil Dağı Milli Parkı.

IZMIR INFO

KAKO STIĆI

Internacionalni aerodrom Adnan Menderes nalazi se 18 km južno od Izmira. Do njega možete stići iz Istanbula, Ankare ili Antalije, ili iz nekog od evropskih gradova iz kojih do Izmira lete niskobudžetne aviokompanije. Od aerodroma do centra vodi crvena linija metroa - železnice. Takođe, od aerodroma do centra vozi direktna linija autobusa, koji putuje oko 50 minuta / www.adnanmenderesairport.com

Ako putujete kopnenim putem, od Istanbula do Izmira ima 565 km. U zavisnosti od toga da li putujete sopstvenim automobilom, ili autobusom, vožnja traje od 7 do 9 sati.

Iz Isparte, Denizlija i Ankare, u Izmir je moguće direktno stići vozom, i to do stare železničke stanice Basmane, ili do novije u Alsandžaku. Ako dolazite iz Istanbula, možete trajektom preći Mramorno more i stići do mesta Bandirme (na obali mora, oko 70 km zapadno od Burse), a odatle sesti na voz za Izmir.

Direktnim trajektom iz Istanbula za Izmir putuje se oko 19 sati (saobraća uglavnom vikendom). Iz Izmira možete ploviti i ka Italiji - Veneciji.

GDE ODSESTI

U blizini strogog centra grada, 20 minuta pešice od rive nalazi se pristojan i za izmirske uslove jeftin hotel Güzel İzmir Oteli, u kojem odseda priličan broj stranaca (Fevzipaşa Blv, Eylül Meydani 1368 Sok. 8, Basmane Konak, 100 m od železničke stanice Basmane. Sve sobe imaju klima uređaj i kupatilo, a noćenje sa doručkom košta oko 20 evra po osobi.

KAKO SE KRETATI KROZ GRAD

Za vožnju autobusima, trajektima koji su deo gradskog prevoza, ili metroom, u Izmiru možete kupiti "Kentkart" - gradsku (magnetnu) koja u sebi ima kredit za do 5 vožnji i koju morate očitati na automatu unutar vozila (malo je poznato da je naš BusPlus i "nastao" od izmirske Kent-karte). Pojedinačna karta za vožnju košta oko 0,7 evra, ali ako je kupite u okviru Kentkart kartice, platićete nešto manje.

S obzirom da se Izmir proteže kilometrima duž obale, u gradu postoji 10 dokova – stanica brodića koji saobraćaju u okviru gradskog prevoza (Bostanlı, Karşıyaka, Bayraklı, Alsancak, Pasaport, Konak, Göztepe, Üçkuyular, itd).

U Izmiru postoji i nekoliko linija železnice (İzmir Metrosu), od kojih je jedna (crvena) podzemna. Osim metora, gradski prevoz čine još autobusi i dolmuši (od Konaka do Alsandžaka, na primer vozi autobus 121 / od centra ka Asansoru na jugu voze autobusi: 169, 554 i 12).

U centralnom delu Izmira možete ući u neki od turističkih autobusa na sprat (sa otvorenim krovom) i na taj način razgledati grad. Ispred ulaza u dok Konak, nalazi se jedna od stanica. Sa ove stanice autobusi polaze svakodnevno (tokom turističke sezone), na svakih pola sata.

HRANA

Kad ste u Izmiru, morate probati lokalni specijalitet koji se pravi samo ovde - kumru. U pitanju je sendvič - izdužena zemička sa susamom, u koju se stavlja na roštilju posebno prepečena viršla-šunka, prepečen kačkavalj i na kraju paradajz (ponekad je masnije nego što očekujete). U nekim verzijama, sendviču se dodaje paprika. Sendvič se može kupiti i bez šunke (vegetarijanska varijanta).