UMETNOST PUTOVANJA . . . . . . . . . . . . . . . . . The ART of TRAVEL: PORTUGAL / Porto

*Tekst i fotografije na blogu deo su publikovane knjige o Portugalu (ISBN 978-86-7722-380-9), zaštićeni Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik RS, br. 104/2009 i 99/2011.

*The text and photographs on the blog are parts of the published book on Portugal (ISBN 978-86-7722-380-9), protected by copyright and related rights: Official Gazette of the Republic of Serbia, Nos. 104/2009 and 99/2011.

Svi postovi o PORTUGALU:

http://umetnostputovanja.blogspot.rs/2014/10/portugal-specificna-obelezja.html

http://umetnostputovanja.blogspot.rs/2014/10/portugal-porto.html

http://umetnostputovanja.blogspot.rs/2016/01/portugal-braga-bom-jesus-do-monte.html

http://umetnostputovanja.blogspot.rs/2014/10/portugal-dolina-reke-duro.html

http://umetnostputovanja.blogspot.rs/2015/11/portugal-koimbra-coimbra-beiras.html

http://umetnostputovanja.blogspot.rs/2015/12/portugal-nazare-i-obidos-nazare-obidos.html

http://umetnostputovanja.blogspot.com/2015/07/portugal-lisabon.html

http://umetnostputovanja.blogspot.rs/2016/04/portugal-sintra-kabo-da-roka-cabo-da.html

http://umetnostputovanja.blogspot.rs/2016/01/portugal-algarve-albufeira.html

http://umetnostputovanja.blogspot.com/2014/11/portugal-ostrvo-madeira.html

http://umetnostputovanja.blogspot.com/2014/11/portugal-ostrvo-madeira-ii-deo.html

O, Porto!

Prestonica severnog Portugala...

Na par kilometara od ušća u Atlantik, duž strmih obronaka brda čiji je klanac izdubila reka Duro, leži grad Porto. Staro jezgro ovog grada - Ribeira poznato je po interesantnoj arhitekturi kuća u jarkim bojama, gde se gornji spratovi šire u odnosu na prizemlje, od kojih neke potiču još s kraja srednjeg veka (najstarija kuća je Barredo kula, iz XIII veka). Godine 1996. Ribeira je proglašena delom UNESCO-ve svetske kulturne baštine. Grad čiji je rimski naziv "Portocale" (ili "Portus Cale") bio presudan da čitava država kasnije dobije ime Portugal, i koji svake godine beleži vrtoglav porast turista jeste divni, rustični Porto, ili još romantičnije, na portugalskom - Oporto (O, Porto!).

Arheološki ostaci prvih ljudskih naseobina pronađeni su na brdu iznad Dura (Morro da Se), na mestu gde se danas nalazi srednjovekovna katedrala - Sé. U VIII veku grad su osvojili Mavari, ali je 982. godine hrišćanska vojska uspela da ga povrati. Međutim, grad je počeo da se širi tek kada je 1123. godine kraljica Dona Teresa, majka budućeg prvog kralja Portugala, poklonila veliki deo svog imanja na ušću Dura biskupu Dom Hugu. Ista kraljica uspela je da 1147. godine nagovori engleske, flamanske i nemačke krstaše da zajedno sa njenim sinom, kraljem Dom Afonso Henrikesom (Dom Alfonso Henriques) isplove iz Porta ka jugu i oslobode Lisabon od Mavara.

Suprotno romantičnom nazivu grada, zbog jednog događaja iz istorije (bitka portugalske vojske za mesto Seutu u severnoj Africi, 1415), građani Porta stekli su naziv "tripeirosi", od reči "tripe" što znači iznutrice. Žrtvujući se za opštu stvar, portugalskim vojnicima koji su iz grada isplovljavali u osvajanje Seute (Ceuta) stanovništvo Porta ustupilo je sve zalihe mesa koje su imali za ishranu, dok su sebi za jelo ostavili samo - iznutrice. I danas, najpoznatije tradicionalno jelo Porta je "Tripas a moda do Porto" ("Iznutrice na portoanski način") - jelo od iznutrica sa pasuljem. Ko ne voli iznutrice, može probati tradicionalna jela sa svinjetinom i/ili ribom (meso, riba i plodovi mora su u Portugalu veoma često zajedno u jelu) nalik gulašu sa krompirom.

U jednoj od kafana Ribeire... "nacionalna" riba Portugala je (uvozni) bakalar, i Portugalci tvrde da postoji 365 recepata za njegovo spravljanje - po jedna za svaki dan u godini! Ovo je jedna od verzija - pohovan u testu / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved

Najpoznatiji VIP stanovnik Porta, rođen u XV veku u starom delu kraj obale Ribeire, jedan je od tri sina kralja Afonsa IV - čuveni princ Henri Navigator (Henrique o Navegador), veliki majstor pomorske navigacije. Iako neki izvori tvrde da kraljev sin navodno nikada u životu nije ni stupio na brod, uz pomoć njegovog znanja i instrukcija početkom XV veka Portugal je postao pomorska velesila - osnovao Brazil, pronašao pomorski put do Indije oko Rta Dobre Nade i osnivao kolonije iz kojih je dovozio skupocene začine - od jugozapadne Indije, sve do Japana. Dodatno, ekskluzivitet na uvoz bibera iz Azije, početkom XVI veka doneo je na kratko Portugalu titulu najprosperitenije države čitave Evrope.

Kao bogati princ i guverner oblasti Algarve (u to vreme osvojene od Mavara), Henri je finansirao brodske ekspedicije duž obala Afrike. U mestu Sagres (Sagreš) ili, po nekima u mestu Lagos (Lagoš) u istom delu obale Algarve, podigao je tvrđavu i osnovao čuvenu Školu navigacije koju su pohađali najznačajniji moreplovci onog vremena. U prvoj polovini XV veka bio je potpuno posvećen cilju da: "... otkrije šta se krije iza Kanarskih ostrva i afričkog rta Bojador... " jer je, kako drugi izvori kažu: "... namerio da otkrije stvari skrivene od čovečanstva".

Ako ste u Portu samo u prolazu, za obilazak najvažnijih delova grada potrebno je da izdvojite jedan, ili još bolje - dva dana. Najvažnija mesta koja bi trebalo posetiti (nisu poređana po važnosti), nalaze se u neposrednoj blizini:

1) Centralna Železnička stanica São Bento sa hodnikom od predivnih "azuležosa"

Sazidana je početkom 1896. godine na mestu gde je nekada stajao istoimeni manastir. Turističku atrakciju stanice predstavlja veliki unutrašnji hol pokriven sa 20.000 plavo-belih azuležosa (dekorativno oslikanih pločica) Na velikim zidovima, 1930. godine slikar Jorge Colaçon naslikao je teme iz istorije portugalskog saobraćaja i prikaze najpoznatijih delova istorije Portugala.

2) Istorijska "Ulica cveća" - Rua das Flores sa kućama iz XVIII veka (UNESCO)

Kada je 1521. godine otvorena, ova ulica prolazila je preko bašte u posedu portoanskog biskupa. Vremenom je postala jedna od najznačajnijih gradskih ulica u kojoj su svoje luksuzne i raskošne kuće počeli da grade najimućniji stanovnici Porta. Najpoznatije kuće u ulici su: Casa dos Maias (broj 29) i Casa dos Cunhas Pimentéis iz XVI veka, Casa dos Sousa e Silva (od broja 79 do 83) i Casa dos Constantinos (broj 139) iz XVIII veka. Ukazom čuvenog kraljevog savetnika Markiza de Pombala (Marqués de Pombal) kuća Casa de Companhia (na broju 69), od XVIII veka je deo Poljoprivrednog instituta vina donjeg Dura. U ovoj staroj ulici koja vapije za renoviranjem, u prizemnom delu još uvek se nalaze radnje sa svim i svačim, ponajviše demode odećom, nakitom, ali i vinom.

3) Crkva i toranj Klerigos - Torre de Clerigos

Crkva sa tornjem u ulici na kosni brda, sagrađena je između 1732. i 1773. za bratstvo Clerigos. Različiti umetnici radili su na dizajnu crkve, među kojima i najpoznatiji Nicolau Nasoni i António Pereira. Crkveni toranj nalazi se u produžetku same crkve, na zapadnoj uzvišici i jedan je od simbola grada Porta. Moguće je popeti se na sam vrh, odakle se pružaju prelepi pogledi na čitav grad.

4) Rodna kuća princa Henrija Navigatora / Muzej Porta - Casa do Infante ("Prinčeva kuća")

U ulici koja direktno vodi ka samoj obali reke, u kamenoj kući na broju 10, po predanju rodio se princ Henri (Henrique o Navegador), poslednji od troje dece kralja Žoaa I (João I). Zgrada je sagrađena 1325. godine za potrebe kraljevske familije, kao carinarnica robe koja je dolazila morem i uz Duro uplovljavala u Porto. Krajem XIV veka u zgradi je bila postavljena i kovnica novca. Godine 1677. detaljno je rekonstruisana da bi postala zvanična zgrada Carine, što je i ostala sve do XIX veka kada je za tu namenu sagrađena nova zgrada. Sada je u ovoj kući smešten Muzej grada Porta - Museu da Cidade i Srednjovekovni muzej - Museu Medieval.

5) Crkva Capela das Almas ili Capela de Santa Catarina

Jedna od najčuvenijih crkvi u gradu potpuno je oblepljena portugalskim pločicama. Plavo-bele azuležose početkom XX veka oslikao je Eduardo Leite, imitirajući modu pločica iz XVIII veka. Dve velike kompozicije oslikane pločicama nose nazive: "Smrt Svetog Franje Asiškog" i "Sveti Franja sa papom Onorijem III". Tokom srednjeg veka, na Iberijsko poluostrvo sa Mavarima (Arapima iz severne Afrike) stigla je i umetnost oslikavanja pločica. Za razliku od španskih koje od odlaska Mavara nisu doživele preterane transformacije, u Portugalu je ova neobična vrsta umetnosti u okviru arhitektura kuća vremenom dovedena do savršenstva.

6) Provozajte se uspinjačom Funicular dos Guindais (Elevador da Lada) i obiđite crkve Igreja de Santo Ildefonso (sa azuležosima na fasadi) i Katedralu Sé (na portugalskom "Se" znači "biskupska stolica - na engl. "Episcopal See" ili "Holy See");

Crkva Capela de Santa Catarina, dekorisana portugalskim pločicama - azuležosima

7) Prema britanskom listu „Guardian" jedna od 10 najlepših knjižara na svetu - Livraria Lello & Irmao

Godine 2007, britanski Gardijan (Guardian) proglasio je knjižaru Livraria Lello & Irmao trećom najlepšom knjižarom na svetu (na listi deset najlepših). Njena prelepa unutrašnjost datira iz 1881. godine kada je zgrada i sagrađena, dok je knjižara u njoj otvorena 1906. godine. Najinteresantniji deo unutrašnjosti predstavlja prelepo kružno stepenište, koje u gornjem delu obrazuje "X". Na plafonu gornjeg nivoa, osim bogate fasadne dekoracije umesto krova nalazi se veliki, pravougaoni vitraž (Rua das Carmelitas 144, preko puta Crkve Igreja do Carmo).

8) Istorijski centar obale Dura - Ribeira i čelični most Dom Luiš I - Ponte de Dom Louís I:

Trg Praça da Ribeira prvobitno je nastao u srednjem veku i od obale Dura bio razdvojen zidom koji je sagradio kralj Dom Fernando. Blizu trga postojao je prolaz do reke, a ispod i u podnožju zgrada nalazila su se skloništa od kojih neka još uvek postoje. Ovaj trg kompletno je renoviran u XVIII veku po nacrtima arhitekte João de Almada e Melo-a.

Između trga i mosta Dom Luís I (Dom Luiš I), duž obale Cais de Ribeira (Kaíš de Ribeira) po ugledu na londonske dokove u XIX veku sagrađeni su interesantni unutrašnji prolazi koji, spojeni sa delom starih zidina vode između kuća. Kada prođete kroz prolaz i uđete u njih, činiće vam se kao da ste zakoračili u srednji vek. U kamenim prolazima natkrivenim kamenim lukovima i trošnim drvenim gredama, kao i kućama čiji prozori gledaju u prolaz, smestile su se starinske taverne sa dekoracijom od drvenih burića i cveća, u kojima možete jesti autentični portugalski tapas (sličan španskom). Ulaz kroz zidine Carvão (što znači: "ugalj") koji i danas postoji, jedini je sačuvani prolaz u gradske zidine iz XIV veka koji povezuje kej Estiva sa ulicom Rua Fonte Taurina. Kroz srednjovekovne rešetke ovog prolaza, još uvek se mogu videti stepenice koje su vodile ka višem delu zida, u blizini nekadašnjeg sidrišta za brodove. Deo trga na kome se nalazi skulptura kocke koja stoji na jednom svom temenu, zove se Praça do Cubo ("Trg Kocke"). Od trga Praça da Ribeira sve do mosta Dom Luis I, nalazi se široko šetalište sa klupama i prepuno ribljih restorana.

9) Vinski podrumi u kojima stari vino porto, sa druge strane obale Dura - Vila Nova de Gaia:

Grad Porto najpoznatiji je po proizvodnji istoimenog, takozvanog dezertnog "voćnog" vina porta geografski zaštićenog porekla, koje još od XIII veka stiže u grad brodićima barco rabelos sa 80-tak kilometara udaljenih, kaskadnih obronaka doline srednjeg toka reke Duro. I danas, da bi vino moglo da nosi naziv porto, uslov je da mora da stari (u buradima od hrastovine) Vila Nove de Gaje, delu grada sa druge strane mosta Dom Luiš I, preko puta Ribeire. Dve su osnovne razlike između običnog vina i porta. U vinogradima kraj Dura, postoji više različitih sorti grožđa (od 25 do čak 80 vrsta) koje se zajedno beru i mešaju, pa se zbog toga porto naziva i voćnim vinom (kao voćna salata). Vinu koje stari, u određenom momentu (kako bi se zaustavio proces vrenja) dodaje se žestoko alkoholno piće.

Ovaj običaj datira s početka XVIII veka zbog izvoza u Englesku, kada su Englezi zbog Stogodišnjeg rata sa Francuskom odustali od francuskog vina, i pronašli u Portugalu novo tržište (kada su bačve sa vinom do krajnje destinacije putovale veoma dugo). To je ujedno i razlog zbog kojeg porto ima duplo veći procenat alkohola nego druge vrste vina. Godine 1717, u Portu su osnovane prve postaje za trgovinu vina sa Engleskom, ali i kompanije za proizvodnju vina na čelu sa vlasnicima - mahom Englezima. Čuveni Markiz De Pombal (Marquês de Pombal) osnovao je u Portu prvu portugalsku kompaniju za proizvodnju porta sa utvrđenim geografskim poreklom i bezuspešno pokušao da spreči engleski uticaj uspostavljanjem državnog monopola nad vinom. I danas se u kraju Vila Nova de Gaia - tačno preko puta Ribeire, sa druge strane reke Duro nalaze najveća skladišta vina na svetu - engleski vinski podrumi iz XVIII veka. U ovom delu grada nalazi se više od 58 skladišta vina porta, sa buradima od hrastovine u koje staje 535 litara vina.

Većinu vinskih podruma možete obići samostalno ili u grupi, a najpoznatiji su engleski Sandeman (svakodnevno 9 - 12.30 i 14 - 17.30 h / ulaz i obilazak: 3 evra po osobi), kao i Ramos Pinto i Offley Forrester, dok je ulaz i obilazak ostalih vinskih podruma besplatan: Solar do Vinho do Porto, Taylor Fladgate & Yeatman. Čuveni W & J Graham’s daje 20 % popusta na kupovinu vina uz turističku karticu Porto Card.

Zapadno od Ribeire, u jednom bivšem vinskom skladišu nalazi se Muzej vina porta (Museu do Vinho do Porto). Da li je porto tip "tawny" - star 4 - 6 godina, mešavina više berbi koja može odmah da se pije, ili "ruby" - ostavljen da stari što duže; da li stari u flašama ili u buradima hrastovog drveta, te da li je iz uspešne i rodne godine može poneti naziv "vintage", saznaćete ukoliko posetite ovaj interesantni muzej (Rua do Monchique 45 – 52 / utorak - subota: 10 - 12.30 i 14 - 17.30 h, nedeljom: 14 - 17.30 h / ulaz je slobodan).

10) Predveče, gradskim prevozom odvezite se ka zapadu, do atlanske obale i prošetajte promenadom Foz ili čitav dan provedite na nekoj od peščanih gradskih plaža

Ako velikom avenijom Avenida da Boavista, od gornjeg dela šireg gradskog centra (Praça da República) krenete ka zapadu, na samom kraju ove prave i dugačke ulice dospećete na obalu Atlantskog okeana i najzapadnijeg dela Porta. Ispred sebe ćete prvo ugledati veliki kružni tok - trg sa spomenikom na konju - Praça de Gonçalves Zarca, i tvrđavu (jednim delom na plaži) Forte de São Francisco Xavier - Castelo do Queijo, odakle treba da odlučite da li ćete uz obalu Atlantika skrenuti desno (ka severu), ili levo (ka jugu).

U prvoj varijanti, odmah posle skretanja desno na kružnom toku ispred sebe ćete ugledati novi deo Porta sa modernim višespratnim zgradama za stanovanje, ispred kojih se prostire ogromna, gradska peščana plaža. U delu plaže bliže ulici je i tržni centar (odeća i sportska oprema) čiji donji delovi direktno izlaze na plažu. Na nivou plaže nalaze se kafeterija i poslastičarnica, a na najnižem nivou i javni toalet. Ova plaža je u svako doba dana uvek puna kupača. Ipak, za one koji su navikli na Jadransko ili Egejsko more, pa i Sredozemlje, jedno upozorenje - Atlantik je izuzetno hladan i pun velikih talasa, tako da klasično plivanje na daljinu ovde gotovo da ne dolazi u obzir. Na samoj plaži, na pesku, nalazi se teren za fudbal sa tribinama. Severno od plaže, u daljini se naziru fabrička postrojenja.

Ako na plažu dođete oko podneva, a sa nje odete predveče, imaćete priliku da vidite kako izgleda i koliko je velika razlika između oseke i plime na Atlantiku. Stena na plaži koja je tokom pre podneva na primer bila duboko u vodi, sredinom dana ne samo da će biti na suvom već će i još dalje ispred nje, okean biti na još oko 30 m!

Ukoliko od trga Praça de Gonçalves Zarca skrenete levo, ulicom Avenida de Montevideu (koja kasnije menja naziv u Avenida do Brasil), prolazićete dugačkom promenadom Foz uz Atlantik, sa zgradama na levoj i okeanom na desnoj strani. Na šetalištu sa klupama i po nekim drvoredom, na samoj plažii nalazi se nekoliko kafića, ograničenih velikim brojem obalskih stena (autobus koji staje ispred Železničke stanice Sao Bento u centru, vozi do promenade Foz).


Promenada Foz kraj Atlantika, na zapadu grada / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved

Ako imate vremena, provozajte se nekim od starih tramvaja, ili prošetajte ispod jednog od pet mostova na reci Duro. Izgrađeni visoko iznad obala reke, delom u svojevrsnom klancu svojim lukovima od betona ili kovanog gvožđa deluju impozantno povezujući grad od oko 245 000 stanovnika.

Pre nekoliko godina, u obilasku Portugala Porto je za mene bio pravo otkrovenje - interesantan grad prepun istorije, nepretenciozan i pun svojevrsnih kontrasta. Sa jedne strane, železnička stanica sa novim vozovima i metro sa supermodernim liftovima, a na par metara odatle - ulični čistači obuće, i ne samo oni. Specifičan starinski čar Portu daju starije gospođe, ponekad obučene u varijaciju nacionalnog kostima, koje u starom delu grada prodaju svežu ribu noseći je u posudi, na glavi. U kaskadnim uličicama starog Porta, još uvek se ponegde mogu videti pralje kako ručno peru beli veš u perionicama, nadomak reke Duro.

Šetajući starim delom grada videćete prelepe stare kuće sa isturenim šarenim doksatima, koje najčešće vapiju za renoviranjem, naići na radnje i radionice za opravku obuće i tehničkih aparata koje kao da su izašle iz 60-tih godina prošlog veka, dok nasuprot njima stoje moderne robne kuće... Kroz strme uličice Ribeire koje vode do obale, kuće u kojima odavno više niko ne živi, a čija se velelepna fasada još uvek nazire - Porto na sebi i u sebi čuva specifičnu patinu kroz koju se još uvek nazire važnost koju je u nekoj sada već dalekoj istoriji imao.

Interesantno...

Arhitektonski stil portugalskih gradskih kuća iz prošlih vremena, prepoznatljiv je po nekim specifičnostima. Osim "uokvirenih" prozora, u prizemnom delu ne postoje jedna već najčešće nekoliko ulaznih vrata, iznad kojih se nalazi isti broj prozora. Iako se danas za ulaz u zgradu koriste samo jedna vrata, ono što je ostalo isto kao nekada jesu ulazni brojevi kojih ima onoliko koliko ima i vrata! Iz ovog razloga jedna kuća može imati 3 do 5 ulaznih brojeva, a jedna nevelika ulica veoma visoku cifru za kućni broj. Na primer, najveći kućni broj relativno kratke ulice Rua Firmeza (u širem centru Porta), dužine oko 500 m, koju preseca samo 4 ili 5 poprečnih ulica, je - 510!