UMETNOST PUTOVANJA . . . . . . . . . . . . . . . . . The ART of TRAVEL: 2016-06-05

*Tekst i fotografije na blogu deo su publikovane knjige o Turskoj (ISBN 978-86-7722-422-6), zaštićeni Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik RS, br. 104/2009 i 99/2011.
*The text and photographs on the blog are parts of the published book on Turkey (ISBN 978-86-7722-422-6), protected by copyright and related rights: Official Gazette of the Republic of Serbia, Nos. 104/2009 and 99/2011.

Eleno kerko, Eleno, ti edna na majka,

Što stoiš kerko, što misliš, što kniga pišuvaš..

Pišuvam majko, pišuvam, vo gradot Edrene,

Edrene majko, Edrene, na moeto libe...

Da kupi majko, da kupi, za mene kapela,

Kapela majko, kapela, za trista groša...

Jedrene (Edirne)

Bivši Hadrijanopolj (Adrianopolj), na turskom Edirne, a na srpskom Jedrene, važi za jedan od interesantnijih, manjih gradova Turske. Jedrene zauzima veoma važno mesto u istoriji zemlje, jer je tokom jednog relativno kratkog vremenskog perioda u XIV i XV veku (1365 - 1453) bio proglašen (drugom po redu) prestonicom Osmanlijske imperije (nakon Burse, a pre osvajanja Istanbula). Turski sultan Mehmed II "Osvajač" koji je kao 22-godišnjak osvojio Istanbul, rođen je u ovom gradu, tada prestonici. Dva i po veka kasnije, između 1700. i 1750. godine, u odnosu na broj stanovnika Jedrene je bilo četvrti po veličini grad u Evropi (350 000), dok ih danas ima tek oko 145 000.

Na mestu nekadašnjeg, antičkog tračkog naselja grad je u II veku naše ere osnovao rimski car Hadrijan i nazvao ga po sebi Hadrianopolis (Hadrijanopolj). Tokom narednih vekova, grad je prelazio iz ruke u ruku, te su njime vladali Vizigoti, Vizantija, Bugari i krstaši. Godine 1365. Jederene je osvojio sultan Murat I i proglasio novom osmanlijskom prestonicom, što je i ostalo sve do 1453, kada je Mehmed II osvojio Konstantinopolj. I nakon prebacivanja u Istanbul, Jedrene je dugo nosilo titulu „Druge prestonice“ i različite nazive: Dar-ül Karar („Grad koji će živetı do Sudnjeg dana“), Dar-ül Mülk („Prestonica“), Dar-ül Meymene („Grad vojske“) i Dar-ül Saltana („Grad sultana“).

Tokom Rusko-turskog rata, 1829. godine Jedrene su jedno kratko vreme (pre nego što je sklopljen mirovni sporazum) okupiranog držali Rusi. Tokom Balkanskih ratova grad su osvajali Srbi i Bugari, zatim Grci, ali je Mirovnim ugovorom iz Lozane 1923. godine na kraju pripao Turskoj. Osim ratova, Jedrene je bilo mesto nekoliko velikih požara (1745. i 1905), i zemljotresa (1751).

Tri stvari vezane su za Jedrene. Jedna od njih je položaj grada na tromeđi Turske, Bugarske i Grčke, gotovo okruženog trima rekama – Tundžom (Tunca) i Ardom na severu i delom na zapadu, i Maricom (Meriç) na zapadu i jugu, tako da se iz pravca severa i zapada u grad može ući isključivo prešavši neki od mnogobrojnih starih, osmanlijskih kamenih mostova, relativno skoro renoviranih, koji su atrakcija za sebe. Mnogi od njih nalik su nama poznatiiem višegradskom mostu i evociraju sećanja na roman Ive Andrića „Na Drini ćuprija“.

Drugi najpoznatiji podatak po kojem je Jedrene poznato je velika Selimije džamija (Selimiye Camii), najviše dostignuće najčuvenijeg osmanlijskog arhitekte, mimara Sinana (Koca Mimar Sinan Ağa) iz XVI veka, na koje su Turci izuzetno ponosni. Ova najveća džamije Turske sa drugim po visini najvišim minaretima na svetu, smatra se najznačajnijom sultanskom džamijom u gradu u kojem je svojevremeno bilo čak njih 14. Tokom XIV veka, dok je bilo prestonica Osmanlija, Jedrene je imalo 314 džamija. Osim toga, u nevelikom gradu postojale su čak 124 javne česme, 24 karavansaraja (gostionica-odmorišta za putnike), 53 škole, 4 bazara i 49 medresa (religioznih škola).

Osim muslimanskog nasleđa, u gradu se nalazi i nekoliko hrišćanskih crkvi: dve bugarske (Svetog Georgija, iz 1880. i Svetih Konstantina i Jelene, iz 1907) i italijanska katolička crkva. Tu je i jevrejska sinagoga iz 1907. godine. U okolini Jedrena pronađeni su arheološki ostaci iz perioda antike (kod Lalapaše i Eneza, ili Ainosa).

Jedrene je danas najpoznatije po čuvenom Festivalu rvanja grčko-rimskim stilom, koji se več par vekova unazad održava svake godine, obično u poslednjoj nedelji juna. Za potrebe takmičenja posle Drugog svetskog rata izgrađen specijalni stadion, na adi, severno od centra grada. Najčuveniji rvački festival na svetu 2010. godine dospeo je na listu UNESCO-ve svetske nematerijalne baštine.

Za obilazak najvažnijih obeležja grada, uz laganu šetnju dovoljno je izdvojiti 3 - 4 sata. Ako tome dodate i obilazak mostova i stadiona na severu, ali i nekoliko čuvenih džamija i hanova, za upoznavanje Jedrena sasvim je dovoljan jedan čitav dan. Jedrene je veoma simpatičan grad, naročito njegov istorijski centar, u kojem se na par minuta hoda jedni od drugih nalaze svi najznačajniji kulturno-istorijski spomenici iz osmanlijskog perioda, džamije, karavansaraji, ali i veoma lepo uređena pešačka zona. Osim Istanbula, ovaj grad važi za jedan od onih u čijem se istorijskom nasleđu najjasnije vidi nivo umeća osmanlijske umetnosti i arhitekture.

U centru grada...

Karavansaraj Rustem paše (Rustempaşa Kervansarai)

Najveći i najpoznatiji gradski karavansaraj, trgovinski centar i jedan od gradskih konačišta iz srednjeg veka nalazi se u samom centru. Kompleks koji je osmislio mimar Sinan, izgrađen je 1561. za Rustem pašu koji je bio ktitor. Godine 1972. preuređen je u luksuzan hotel koji danas pripada lancu hotela Hilton, sa 102 sobe i lepo uređenim unutrašnjim dvorištem. Rustem paša bio je veliki vezir sultana Sulejmana Veličanstvenog, ubijen u zaveri za koju je navodno bila zaslužna Sulejmanova žena Rokselana - Aleksandra, poznatija kao Hurem. Ako u grad stižete kolima, najbliže centru potražite slobodan i besplatan parking u neposrednoj blizini karavansaraja.

Ulica Saračlar (Saraçlar Caddesi)

Glavna pešačka ulica u gradu (u prevodu „ulica sedlara“), sa prodavnicama baklave, bankama, radnjama sa odećom i tavernama, veoma je prijatna za šetnju. U njoj, a naročito u okolnim ulicama koje na nju izlaze (takođe pešačke) možete videti mnoge manje ili više očuvane osmanlijske kuće sa isturenim doksatima, tipične za čitavo područje Anadolije. U jednoj od ulica – Maarif Caddesi, nalazi se jedna od najvećih jevrejskih sinagoga na Balkanu, koja više nije u reprezentativnom stanju i u koju ulaz na žalost nije moguć.

Ali pašina čaršija - bazar (Ali Paşa Çarşısı)

300 m dug pokriveni bazar u centru Jedrena, sagrađen je 1569. godine kao zadužbina Hersekli Hemiza (Semiza Hercegovskog), poslednjeg velikog vezira u službi sultana Sulejmana Veličanstvenog. Nekada je u dugom hodniku bazara bilo smešteno 300 prodavnica, koje su svoj procvat doživele tokom XVI i XVII veka. Danas se ovde nalazi 129 radnji, a atmosfera donekle podseća na onu u mnogo većoj Kapali čaršiji u Istanbulu. Osim garderobe, u bazaru možete pronaći radnje sa zlatom, suvenirima, kožom i sličnom robom.

U središnjem delu hodnika nalazi se prostor koji je u srednjem veku izgrađen za molitvu trgovaca (kako tokom radnog vremena ne bi morali da na duže vreme napuštaju svoje radnje). Postoji ukupno šest ulaza u bazar, tri sa istočne strane, i po jedan sa svake od preostale tri strane. U septembru 1992, bazar je gotovo uništio veliki požar, te je kompletno rekonstruisan i vraćen u prvobitno stanje u novembru 1997. godine.

Džamija Uč Šerefeli - "tri balkona" (Uç Şerefeli Camii)

Sagrađena između 1443. i 1447. godine po naredbi sultana Murata II, Uč Šerefeli džamija jedna je od prvih, osmanlijskih džamija sagrađenih sa višestrukim kupolama i tipičnim, unutrašnjim dvorištem. Kvadratni prostori sa šadirvanom (fontanom-česmom) iz kojih se ulazi u džamiju, postali su obrazac gradnje džamija u kasnijem periodu, naročito nakon što je Istanbul proglašen prestonicom.

Slobodan prevod naziva ove džamije bio bi „Džamija sa tri balkona“. I zaista, primetićete tri reda balkona, ali ne na samoj džamiji, već na samo jednom od četiri visoka minareta, što je veoma neuobičajeno za arhitekturu onog vremena. Interesantno je da unutar samog minareta, tri odvojena stepeništa vode do vrha svakog od tri balkona.

Kula Makedonija (Makedonya Kulesi)

Sa druge strane ulice u odnosu na “Džamiju tri balkona”, nalazi se poslednja preživela kula, deo nekadašnjih jedrenskih, gradskih zidina. Sazidana je od cigle i kamena u II veku naše ere, za vreme vladavine rimskog cara Hadrijana. Pored Makedonske kule (nazvane tim imenom jer je od nje vodio put ka grčkoj severnoj oblasti Makedoniji, tada rimskoj proviciji) primetićete i ostatke rimskih zidina. Do 1950-tih, na kuli je postojao sat prema kojem su građani Jedrena podešavali tačno vreme, ali je uklonjen kada je gornji deo kule počeo da se urušava.

Kula nije preterano uočljiva iz glavne ulice, jer se nalazi između zgrada. Osim ako tačno znate gde da gledate, prilično je lako zaobići je. Nije moguće posetiti njenu unutrašnjost.

Eski džamija - "stara džamija" (Eski Camii / Cami-i Atik – Ulu Camii)

Najmanja i najstarija carska džamija u centru Jedrena („eski“ na turskom znači: „staro“), zidana je između 1403. i 1414. godine, kada je grad bio Osmanlijska prestonica. Gradnju je započeo Sulejman Čelebija, a nastavio sultan Mehmed I, za vreme čije vladavine je i završena. Tokom XVIII veka, u periodu od samo četiri godine preživela je zemljotres i požar, i rekonstruisana tek u XX veku. Najpoznatija je po velikim kaligrafskim znacima koji krase njen spoljašnji zid i po tome što se u njoj navodno čuva deo čuvenog kamena Ćabe (Kaaba), kome se muslimani mole na svom hodočašću u Meki.

Džamija Muradije (Muradiye Camii)

Sagrađena je 1436. godine pod pokroviteljstvom sultana Murata II. Poznata je po izuzetno lepim i vrednim duborezima, i reljefnim kompozicijama njene unutrašnjosti. Iako spoljašnjost džamije deluje skromno, neki delovi unutrašnjosti (posebno mihrab sa pločicama iz Iznika), smatraju se najlepšim primercima osmanlijske dekoracije unutar džamije.

Bedesten - čaršija (Bedesten Çarşısı)

Još jedan manji pokriveni bazar u samom centru grada, nalazi se tik uz Eski džamiju. Sultan Mehmed I gradio je bazar između 1417. i 1418, sa 54 lokala i 14 kupola. Čuveni turski putopisac Evlija Čelebija zapisao je da je u njegovo vreme bazar postao poznat po radnjama sa dragim kamenjem i draguljima, te da je zbog toga ispred njegova četiri ulaza, tokom noćnih sati stražarilo 60 ljudi. Danas se u bazaru prodaje uobičajena roba koju možete pronaći na bilo kom drugom mestu u Turskoj.

Džamija Selimije (Selimiye Camii)

Mimar Kodža Sinan bio je već 80-godišnjak kada je započeo arhitektonski projekat svog života - veliku džamiju za sultana Selima I, na trgu Kavak u centru Jedrena. Zdanje podignuto između 1568. i 1574, u koje su utkana najviša tehnička i umetnička dostignuća onog vremena dobilo je najviše minarete u Turskoj ikada, i druge po visini na svetu (nakon onih u džamiji u Meki) - visoke 83 m, unutrašnji prostor površine od 2475 m2 i centralnu kupolu visine 31 m, prečnika 42 m, skoro istovetnih razmera najveće kupole - Aja Sofije u Istanbulu. Tokom šest godina, na izgradnji džamije radilo je 14 000 radnika i 400 umetnika. U džamiju je ugrađeno ukupno 999 prozora, što je po Sinanu trebalo da predstavlja božansko savršenstvo. Mnogi ne znaju da je Plava džamija (Sultanahmet Camii) u Istanbulu (sagrađena vek i po kasnije), ustvari nešto manja kopija Džamije Selimije. Godine 2011, džamija i kompleks oko nje stavljeni su na listu UNESCO-ve svetske kulturne baštine.

Unutrašnja dekoracija džamije spada među najlepše u čitavoj Turskoj. Mermer sa ostrva Mramornog mora, duborezi, sedef, ali i čuvene, ručno oslikane pločice iz Iznika, krase čitavu unutrašnjost džamije, uz prepoznatljive geometrijske šare tipične u islamskoj umetnosti, sa crvenom, belom i plavom kao preovlađujućim bojama i stilizovanim motivima karanfila, zumbula i ponajviše lale – simbola Osmanlijske imperije.

Džamija Selimije sagrađena je kao deo većeg kompleksa (Külliye), sastavljenog od bolnice, škole, biblioteke, hamama i džamije. U okviru kompleksa radila je i medresa, religiozna škola u kojoj su učene i prirodne nauke, a u javnoj kuhinji svakodnevno se u velikom kazanu kuvala čorba za siromašne. U jednom delu bašte džamije nalazi se groblje.

Ispod platoa džamije videćete stari Arasta bazar, a ispred kompleksa, bliže glavnoj ulici postavljen je spomenik graditelju i velikom arhitekti osmanske imperije, mimaru Sinanu (Khoca Mimar Sinan Ağa: 1490 – 1588).

Arheološki muzej (Arkeoloji Müzesi) / Muzej islamske umetnosti (İslam Eserleri Müzesi)

Glavnom ulicom nešto dalje (istočno) od džamije sultana Selima I, nalazi se Arheološki muzej. Osim muzejske postavke, u dvorištu muzeja nalazi se interesantan praistorijski dolmen (formacija sastavljena od 3 kamena), koji je pronađen u okolini i premešten u baštu muzeja. Muzej islamske umetnosti takođe se nalazi u neposrednoj blizini Selimije džamije, i deo je Arheološkog muzeja.

Kodža Mimar Sinan
(Koca Mimar Sinan Ağa: 1490 – 1588)

Jedna od najpoznatijih ličnosti osmanlijske Turske svakako je čuveni arhitekta mimar Sinan, čiji su izuzetno dug život, ostavština i zanimljiva biografija, i danas interesantni. Rođen je kao Josif, u grčkoj (prema jednoj verziji - jermenskoj) hrišćanskoj porodici, u selu Agirnas (Ağırnas) nadomak grada Kajserija, severoistočno od centralne Kapadokije. O njegovom hrišćanskom poreklu govori i spis iz 1573, kada je napisao pismo sultanu Selimu II moleći ga da poštedi progona njegovu hrišćansku porodicu u Kajseriju.

Neki tvrde da je talentovani dečak još u detinjstvu zavoleo arhitekturu, gledajući u svom selu, ispod kapadokijskih kuća od vulkanskog tufa mnogobrojne hodnike podzemnih gradova i lukove kojima su bile poduprte neke od tavanica istih. Sinanov otac bio je zidar i stolar, te je moguće da je od njega nasledio sklonost ka graditeljskom zanimanju.

Kada mu je bilo 22 godine, Sinan je bio regrutovan u trupe janjičara, preveden u islam i poslat u Istanbul (danak u krvi, na turskom: devşirme). Par godina kasnije, dobio je muslimansko ime - Sinan. Služeći turskoj vojsci, dobio je priliku da proputuje čitavim carstvom, sve do Rodosa, Bagdada, Damaska i Persije na istoku, Egipta na jugu, ali i Beograda (za vreme osvajanja Sulejmana I Veličanstvenog) i Moldavije na severu, i Krfa na zapadu. Mnogo kasnije zapisao je da je na tim putovanjima: „... Video (sam) spomenike kulture, ostatke velikih antičkih civilizacija. Iz svake ruševine nešto (sam) naučio, sa svake građevine nešto pokupio...“.

Kao vojni inženjer, putujući u osvajačke pohode sa janjičarima vremenom je dostigao visok rang kao oficir, komandir, i na kraju dobio titulu age (ağa). Bio je zadužen za gradnju puteva, mostova, vojnih brodova i raznih utvrđenja, a kada mu je bilo 50 godina imenovan je za glavnog carskog arhitektu, što je i ostao sve do svoje smrti (umro je napunivši 98 godina). Ovu titulu nosio je tokom vladavine tri čak sultana: Sulejmana I Veličanstvenog, Selima II i Murata III. Bio je zadužen da znanje koje je stekao radeći za vojsku, primeni na gradnju religioznih i civilnih objekata, ali i mostova, drumova, sistema za dovod vode (nekoliko akvadukta u Istanbulu), širom carstva koje je osvajanjima u tom periodu postajalo sve veće.

Mimar SInan projektovao je i uz pomoć velikog broja saradnika sagradio preko 300 različitih zdanja i pomogao u realizaciji još preko 150 (njih 196 još uvek postoje), i to: oko 90 većih i 51 manju džamiju, 57 medresa (religioznih škola), 22 mauzoleja, 3 bolnice, 7 akvadukta, 48 karavansaraja, 35 palata i vila, 46 hamama, itd. Njegove građevine bile su poznate i po značajnim inovacijama u organizaciji prostora, naročito džamija – postavljanju velike centralne kupole u središnji prostor i pomoćnih kupola (po ugledu na vizantijske crkve), pročišćenom dizajnu i uvođenju novina u upotrebi već postojećih dekoracija i motiva.

U njegova najznačajnija dela spadaju Selimije džamija u Jedrenu i Sulejmanije džamija u Istanbulu. Najveći osmanlijski sultan Sulejman I Veličanstveni, koji ga je izuzetno cenio i bio veliki pokrovitelj njegovog rada, učinio mu je veliku čast kada mu je na otvaranju Sulejmanove džamije simbolično predao ključeve, da kao graditelj svečano otvori svoje arhitektonsko delo. Za njega i sultanu Rokselanu (na turskom: Haseki Hürrem), projektovao je i mauzoleje u dvorištu džamije, u blizini kojih je, u svom skromnom mauzoleju (koji je sam projektovao) i sam kasnije sahranjen.

Na našim prostorima, najznačajnije delo Sinana je most na Drini kod Višegrada, koji je ovekovečen u Andrićevom romanu „Na Drini ćuprija“, proglašen delom UNESCO-ve svetske kulturne baštine. Dan sećanja na graditelja Sinana obeležava se u Jedrenu svake godine, 5. aprila.

Zapadno i jugozapadno od centra grada...

Kaleiči (Kaleiçi)

U neposrednoj blizini centra, zapadno od glavne pešačke zone u smeru ka obali Marice nalazi se kraj prepun starih, drvenih vila. Kaleiči je muzej na otvorenom osmanlijskih, građanskih kuća, raskošnih i onih običnih, koje donekle uspevaju da dočaraju atmosferu prošlih vremena. Među viđenijim kućama su i bivša Guvernerova vila, Konak Hafiz Age, vila doktora Bahatin Ogutmena, kuća Ilhana Komana, ali i Sinagoga i italijanska crkva, i druge.

Obale reke Tundže i Marice, i Karaagač

Ukoliko ste u Tursku ušli na prelazu sa Bugarskom – Kapikule, u grad ćete stići sa severozapada, preći reku Tundžu preko jednog od nekoliko starih, kamenih mostova i direktno glavnom ulicom, ući pravo u centar.

U slučaju da ste prešli granični prelaz Pazarkule (na zapadu, iz Grčke), vožnjom ne više od 3 km kroz vojnu bazu, a zatim i šumicu dovešće vas do starih mostova na reci Marici, a zatim i Tundži, koji direktno vode ka nedalekom centru Jedrena.

Prvi pogled na predivne stare mostove na reci i centar grada u daljini, ipak nije ulivao nadu da se preko njih uopšte može preći automobilom, jer pre izgledaju kao pešački mostići. Međutim, prvi veliki kamion koji se zaputio ka centru, vrlo brzo nas je razuverio!

Duž čitavog severnog i zapadnog oboda Jedrena, sreću se manja reka Tundža (Tunca) i veća Marica (Meriç). Tundža teče sa severoistoka, prolazi severnim obodom grada, zavija ka jugozapadu i jedno vreme teče paralelno sa Maricom (formirajući nekoliko rečnih ostrva), a zatim se na jugu uliva u Maricu. Na obe reke, u periodu između XVI i XIX veka podignuti su lučni kameni mostovi. Iako je većina renovirana i preko njih se odvija saobraćaj, i danas predstavljaju svojevrsnu atrakciju grada.

Najpoznatiji i najstariji most Jedrena je Gazi Mihael (Hamidiye), sagrađen prvobitno u vizantijskom periodu, u drugoj polovini XIII veka. U XV veku obnovio ga je Gazi Mihael Bey, po kome je i dobio ime. Drugi poznati stari, kameni mostovi su još i Saračhane (Saraçhane) iz 1451. i Kanuni Saraj (Kanuni Saray) iz 1560. godine (na severu grada spajaju centar sa adom Sarajiči), most Sultan Bajazit II (Sultan Beyazıt II) iz 1488 (takođe spaja Sarajiči i centar, blizu kompleksa Bajazita II), Fatih (Bönce) iz 1452. (kod kule Adalet Kasri), Jildirim (Yıldırım) iz 1535. (sultana Mehmeda III), Jalnizgoz (Yalnızgöz - “sa jednim lukom”) iz 1570. i Tundža Ekmekčizade Ahmed Paša (Tunca – Ekmekçizade Ahmet Paşa) iz 1615. godine.

U ovom kraju nalazi se istorijsko predgrađe Karaagač (Karaağaç). Iako deluje kao odavno zaboravljeni kraj, nekada je bilo centar noćnog života grada. Na samom ulazu videćete nekadašnje zdanje železničke stanice Edirne Eski Gar, danas istorijsku zgradu Rektorata tračkog univerziteta (Rektörlük), a malo dalje i Etnografski muzej.

Severno od centra...
Rečno ostrvo Sarajiči i okolina...

Kirkpinar Jagli Gurešleri - festival rvanja (Kırkpınar Yağlı Güreşleri) - UNESCO

Kirkpinar festival („Festival 40 izvora“), najpoznatije je savremeno takmičenje u rvanju grčko-rimskim i slobodnim stilom, na svetu, 2010. godine proglašeno UNESCO-vom svetskom nematerijalnom baštinom. Od kada je proglašen turskim nacionalnim sportom (potiče iz XIV veka), održava se svake godine krajem juna u Jedrenu i jedan je od najstarijih, u kontinuitetu održavanih sportskih takmičenja na svetu. Iako u zapadnoj Turskoj postoji još nekoliko mesta u kojima se tokom godine održavaju slična takmičenja, u poređenju sa značajem ovog u Jedrenu ostala spadaju u najblaže rečeno „drugu ligu“. Stadion Sarajiči Kirkpinar (Sarayiçi Kırkpınar Stadyum), nalazi se na severnom obodu grada, na reci Tundži - rečnom ostrvu Sarajiči (Sarayiçi).

Nastanak festivala seže u vreme još kada su Huni prvi put jezdili ovim prostorima (nakon pada Rimskog carstva), ali su prvi šampionati u rvanju organizovani kasnije, u prvim decenijama nastanka Osmanlijske imperije. Jedno vreme održavani su na području današnje Grčke (tada delu Osmanskog carstva), ali se počev od 1946. takmičenje u kontinuitetu održava u Jedrenu.

Jednom godišnje, poslednje nedelje u junu na stadionu specijalno napravljenom za ovu namenu sastaju se najbolji rvači obučeni u šorts od bivolje kože (kispet), premazani maslinovim uljem. Bubnjevi i klarinet označavaju početak borbi, kada se na travnatom terenu jedan po jedan oprobavaju rvački parovi, u svakoj od nekoliko disciplina. Onaj ko uspe da protivnika obori na leđa, tako da mu stomak ili stopala budu okrenuta ka gore, ili glava na dole, proglašava se pobednikom. Gubitnik je i onaj čiji kispet spadne, ili onaj koji potapše protivnikov kispet i tim činom preda pobedu.

Tokom takmičenja, travnati teren stadiona prepun je rvača – pelivana (pehlivan), koji se, slično boksu bore u nekoliko kategorija: juniori (teşvik), laka (deste), srednja (orta), seniori (başaltı) i kategorija za asove (baş). Sama reč „pelivan“ potiče iz persijskog (iranskog) jezika i znači „hrabar“. Za vreme vladavine Turaka Seldžuka (XI - XIII vek) označavala je hrabre ratnike, za vreme Osmanlija - sve sportiste, ali su se ovim imenom nazivali i veliki ljudi svih zanimanja.

Pobednik takmičenja koje traje oko nedelju dana dobija titulu başpehlivan. Kao nagradu dobija novac ili konja, grlo stoke, ovna ili goveče. Nekada davno, u zavisnosti od kategorije pobednici festivala rvanja su dobijali kamilu, kobilu i bika. Osim same pobede, još je veća čast osvojiti šampionat tri puta za redom i time dobiti doživotnu titulu osvajača „zlatnog pojasa“. Festival praćen karnevalom traje nedelju dana, po nekoliko sati dnevno.

Kula Adalet Kasrı

Kulu Adalet Kasri (na turskom „Sud pravde“) sagradio je mimar Sinan u XVI veku, za vreme vladavine sultana Sulejmana Veličanstvenog koji je u njoj često održavao sastanke Carskog veća. Nalazi se odmah pored stadiona u kome se održava Festival rvanja, tik uz reku Tundžu i predstavlja jedini preostali deo nekadašnjeg kompleksa osmanlijske carske palate, koja je u XV veku iz Jedrena preseljena u Istanbul.

Ispred kule nalazila su se dva kamena: „Kamen poštovanja“ (Seng-i Hürmet) na koji su ljudi mogli da stave svoje predloge sultanu, i „Kamen upozorenja“ (Seng-i İbret) na kojem su izlagane odsečene glave zvaničnika koji su se usudili da na bilo koji način uvrede sultana.

U neposrednoj blizini kule nalazi se spomenik posvećen 30 000 Turaka poginulim u Balkanskim ratovima, najviše 1913. godine (Sarayiçi Balkan Şehitleri Anıtı) sa imenima njih 20 000 koji potiču iz oblasti Jedrena.

Arheološki ostaci Palate u Jedrenu (Edirne Sarayı)

U neposrednoj blizini kule nalaze se arheološki ostaci hamama i carske kuhinje, delova druge osmanlijske palate (Saray-ı Cedid) čija je gradnja započeta odmah po osvajanju grada (za vreme sultana Murata II), a završena 1451. godine, za vreme sultana Mehmeda II. Svojom veličinom i bogatstvom parirala je čak i Topkapi palati u Istanbulu. Trenutno se radi na iskopavanju čitavog kompleksa, koji je zauzimao površinu od skoro 3 miliona m2. Pre njega, na ovom mestu je stajala stara palata (Saray-ı Atik), sagradjena 1365. za vreme sultana Murata I.

Kompleks je oštećen tokom Rusko-turskog rata 1870-tih i uništen za vreme Balkanskih ratova. Godine 1913. došlo je do namerne eksplozije municije skladištene u palati. Eksploziju su izazvali turski vojnici u momentu kada su Bugari bili nadomak pobede u Bici za Jedrene, kako palata ne bi prešla u ruke neprijatelja (Bugari su na kratko i uspeli da osvoje grad). Jedan deo dragocenosti pronađenih na ruševinama palate odnešen je u Kinu, a drugi je završio u Britaniji, kao poklon engleskoj kraljici.

Versko-zdravstveni kompleks Sultan Bajezid i Muzej zdravlja (Sultan II Bayezid Külliyesi ve Sağlık Müzesi)

Kada je 1652. godine čuveni turski putopisac Evlija Čejebija (Evliya Çelebi) posetio Jedrene, bio je toliko oduševljen kompleksom sultana Bajazita II da je zapisao kako u gradu „postoji bolnica koju je veoma teško opisati rečima“.

Veliki versko-zdravstveni kompleks (na turskom: Külliye), osnovao je 1488. godine sin sultana Mehmeda II "Osvajača" i u ono vreme bio je jedan od najvećih zdravstvenih centara na Balkanu, i šire. Iako nije poznato ko je bio arhitekta, zna se da se u okviru kompleksa nalazila: bolnica (Darüşşifa), džamija, Imaret (kuhinja, trpezarija, gostinske prostorije, radionica za izradu sveća, pekara, skladište), hamam, mlin, direktan most preko reke ka centru, osnovna škola, ali i Medicinski fakultet na kojem su studenti učili osnove medicine i odmah imali i praksu. Kasnije je kompleksu uveden specijalni deo gde se vodilo računa o protoku vremena - datum, dan i sat (Muvakkithane).

U početku, bolnica je najverovatnije bila namenjena očnim bolesnicima (u dokumentima stoji da su prilikom osnivanja u bolnici bila zaposlena dva hirurga i dva oftalmologa), ali je kasnije postala stacionar za duševne bolesnike. Ostalo je zapisano da su umesto uobičajenih načina lečenja, mentalno oboleli bili lečeni u ono vreme veoma naprednim metodama, uz zvuke muzike, žubor vode i miomirise iz obližnje bašte!

Sredinom XIX veka, bolnica je bila već prilično zapuštena, da bi je nešto kasnije uništila poplava obližnje reke Tundže, te su bolesnici premešteni u Istanbul. U narednom periodu kompleks je renoviran u par navrata, dok u XX veku zvanično nije postao deo Trakijskog univerziteta. Godine 1993, Turci su počeli sa obimnim radovima na renoviranju i 1997. u njemu smestili izuzetno zanimljiv Muzej zdravlja (Sağlık Müzesi), koji je 2004. godine dobio prestižnu nagradu muzeja godine u Evropi.

Šta probati...

Probajte lokalni specijalitet – ciğer tava, prženu jagnjeću džigericu serviranu sa ljutom, pečenom papričicom (ciğer, čita se „džiger“ - još jedna turska reč). Obično se služi bez priloga, ali uz nju možete naručiti ajran (ayran), slani i retki jogurt koji se pije uz roštilj i pecivo širom zemlje. U centru grada nalazi se nekoliko restorančića koji skoro isključivo služe jelo od pržene džigerice (ciğerci, čita se „džigerdži“), ali i ciğer sarması (sarmice od pirinča i mlevene džigerice), za koje lokalci tvrde da čak i ako ne volite ovu vrstu iznutrice, u Jedrenu, spremljenu na njihov način - sigurno ćete zavoleti!

Ako niste ljubitelj iznutrica, probajte pečeno pile uz dodatak raznih salata i krompir ili pirinač (kuvani "šareni" pirinač, uz dodatak ulja - pilav). Na obali reke Marice i Tundže nalazi se veći broj kafea i restorana. Ako i nisu poznati po najboljoj hrani u gradu, sigurno imaju najlepši pogled na reku i grad, u daljini.

U okolini...

Uzunköprü

Oko 65 km južno od Jedrena nalazi se gradić Uzunkopru (u prevodu sa turskog: “Dugi most”). Iako samo mesto ni po čemu nije posebno, na severnom prilazu nalazi se građevina vredna pažnje - najduži osmanlijski, kameni most ikada napravljen, delo mimara Sinana, po kojem je i samo mesto kasnije dobilo naziv. Sagrađen 1443. godine na reci Ergene, most je dugačak čitavih 1270 m, i ima 174 luka. Još uvek je u upotrebi.