*Tekst i fotografije na blogu deo su publikovane knjige o Turskoj (ISBN 978-86-7722-422-6), zaštićeni Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik RS, br. 104/2009 i 99/2011.
*The text and photographs on the blog are parts of
the published book on Turkey (ISBN 978-86-7722-422-6),
protected by copyright and related rights: Official Gazette of the Republic of
Serbia, Nos. 104/2009 and 99/2011.
Amasja, dragulj severne Anadolije
 |
| Panorama Amasje, u klancu reke Ješilirmak / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved |
Mnogi se slažu da je Amasja jedan od najlepših gradića u čitavoj Turskoj i pravi
dragulj Anadolije. Nalazi se nešto dalje od glavnih turističkih
pravaca, vazdušnom linijom oko 80 km od Crnog mora (od kojeg ga razdvaja planinski venac) i 340 km severoistočno
od Ankare. Položaj Amasje ujedno i razlog zbog čega je ređe posećuju strani turisti, kojima
putovanje do ovog gradića donekle predstavlja skretanje sa uobičajenih utabanih staza. Šteta. Ipak, oni radoznaliji i uporniji stranci u svom otkrivanju Turske su tu, kao i domaći turisti kojih ima popriličan broj, pa je pansionski turizam u priličnom zamahu.
U klancu reke Ješilirmak (Yeşilırmak, na turskom „zelena
reka“) na nadmorskoj visini od 411 metara, na mestu gde zanimljive, strme stene sa obe strane nadvijaju nad grad a reka ulazi
u veliku krivinu, nalazi se Amasja. Očuvane, renovirane osmanlijske
kuće iz XIX veka po kojima je gradić poznat, sa isturenim doksatima, danas su mahom restorani i pansioni. Smeštene u prvom redu
do reke, izgledaju kao obešene sa litica, dok više njih štrče grobnice u steni nekadašnjih antičkih, pontskih kraljeva. Zajedno čine tipičnu sliku Amasje. Na severnoj strani klanca,
povrh pontskih grobnica nalaze se ostaci tvrđave, sa turskom zastavom koja se vijori na samom vrhu.
 |
| Amasja, šetalište kraj reke / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved |
Na južnoj strani obale smeđe-zelene reke popločan je prelepi kej sa drvoredom i malim,
polukružnim isturenim terasama iznad vode, na kojima su postavljene klupe.
U zapadnom delu keja nalazi se aleja bronzanih bista turskih sultana, koji su
se u Amasji kao deca školovali, pre nego što će jednog dana preuzeti vođstvo nad carstvom. Ako se umorite od hodanja, na par mesta na keju naići ćete na
šareno ofarbane kočije upregnute konjima, čiji vlasnici će vas uz izvesnu
nadoknadu provozati obalama Amasje.
Reku Ješilirmak premošćuje nekoliko nevelikih,
većinom pešačkih mostova. Većina njih ukrašena je kandelabrima koji su sa ostalim
obalskim svetiljkama deo specijalnog noćnog osvetljenja, u dve boje. U toku letnjih večeri, zelenom svetlošću osvetljena je „zelena reka“, kako
bi i u noćnom crnilu opravdala svoju boju, dok je crvenom osvetljena kitnjasta,
gvozdena ograda tik uz reku, čija
svetlost baca dezeniranu senku na samo šetalište.
U Amasji se nalazi nekoliko izuzetnih primera građevina
turske seldžučke i mongolske (ilkanidske) arhitekture, iz perioda između XIII i XV veka.
Osim džamija, tu su i stare medrese (verske škole), ali i bolnice koje su
kasnije promenile namenu.
 |
| Noćno osvetljenje Amasje / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved |
Još u starom veku, Amasja
(ali i čitava turska crnomorska obala) nalazila se na putu nekadašnjih,
najstrašnijih ratnica antike - Amazonki. Na dugom putu od Mongolije ka Evropi (odakle je
utvrđeno da ove plavokose, plavooke, ali kosooke ratnice potiču), današnja Turska a naročito njen severni deo bili su njihova usputna stanica.
Zbog toga nije čudno da (prema jednoj verziji) i naziv Amasje potiče od imena
kraljice Amasis, vladarke jednog od plemena Amazonki. Jašući konje duž pustara
Azije, Amazonke su bile veoma vešte sa oružjem, lukom i strelom. Da li je
istina ili ne vreme će možda pokazati, tek stari Grci za
ove odvažne žene tvrdili su da su bile toliko posvećene svom ratničkom pozivu
da su čak sekle svoju desnu dojku ne bi li desnoruke, na konju lakše baratale
lukom i strelom. Iako prema jednoj verziji, naziv "Amazonke" potiče od persijske (iranske) reči "ha-mazan", što znači "ratnice", vremenom je prihvaćeno grčko poreklo njihovog imena. Naime, „a-mazos“ (ἀ-μαζός) na grčkom znači „bez dojke“.
Nakon pohoda Aleksandra Makedonskog i vladavine Pontskog kraljevstva (300 - 70. pre naše ere), ove prostore su u I veku p. n. ere osvojili Rimljani, a 9 vekova kasnije i tursko pleme Seldžuci (na turskom: Selčuk - Selçuk), koji su se nastanili u istočnim i centralnim delovima Anadolije. Njih su delimično, na kratko osvojili Mongoli, a na kraju Turci Osmanlije.
Nakon pohoda Aleksandra Makedonskog i vladavine Pontskog kraljevstva (300 - 70. pre naše ere), ove prostore su u I veku p. n. ere osvojili Rimljani, a 9 vekova kasnije i tursko pleme Seldžuci (na turskom: Selčuk - Selçuk), koji su se nastanili u istočnim i centralnim delovima Anadolije. Njih su delimično, na kratko osvojili Mongoli, a na kraju Turci Osmanlije.
STRABON ...
Amasja je mesto rođenja Strabona (63 – 25. pre naše ere), jednog od prvih geografa na svetu i
najznačajnijeg antičkog. Strabonova
“Geografija” napisana za vreme vladavine prvog rimskog cara Oktavijana Avgusta
u I veku naše ere, najstariji je sveobuhvatni tekst o tadašnjim dostignućima na
polju geografije, ali i svedočanstvo o zemljama i psiho-fizičkim osobinama svih
Grcima i Rimljanima znanih naroda, tada poznatog sveta. Jedno od najobimnijih dela
Strabona predstavljaju i “Istorijske beleške”.
 |
| Amasja, šetalište / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved |
 |
| Soba tipičnog etno-pansiona u Amasji / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved |
 |
| Amasja, Grobnice pontskih kraljeva / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved |
U XX veku, Amasja je u istoriji Turske ostala upamćena kao značajna
stanica na putu stvaranja Republike, naročito kada je 1919. godine u
njoj boravio Kemal Mustafa Ataturk. Dana 22. juna, iz ovog mesta širom zemlje poslat
je čuveni telegram (na turskom: “Amasya Genelgesi”), kojim se
objavljuje početak Rata za nezavisnost.
Iako se nalazi blizu Crnog mora (oko 85 km
vazdušnom linijom), zbog planina koje ih razdvajaju u mestu je dominantna kontinentalna klima. Možda i iz tog
razloga, Amasja i njena okolina danas su najpoznatiji po brojnim voćnjacima. U
stvari, Amasja je u Turskoj
poznata i kao prestonica jabuke (na turskom: elma), koja se u
stilizovanoj formi nalazi i na samom grbu grada.
Južna obala
Amasje...
U izuzetno posećenom Restoranu Ali Kaja (Ali Kaya) tvrdili su da je to upravo iz razloga što je njihova hrana jedna od najboljih u kraju. Bez obzira na kvalitet hrane, jedan od verovatnih razloga za posećenost ovog restorana jeste fantastičan pogled sa visine na klanac i gotovo čitavu Amasju. Restoran se nalazi na uzvišici, strmini iznad južnog oboda Amasje, odakle se sa jednog od najviših delova u popodnevnim časovima pružaju božanstveni pogledi na klanac u kojem se grad smestio.
U izuzetno posećenom Restoranu Ali Kaja (Ali Kaya) tvrdili su da je to upravo iz razloga što je njihova hrana jedna od najboljih u kraju. Bez obzira na kvalitet hrane, jedan od verovatnih razloga za posećenost ovog restorana jeste fantastičan pogled sa visine na klanac i gotovo čitavu Amasju. Restoran se nalazi na uzvišici, strmini iznad južnog oboda Amasje, odakle se sa jednog od najviših delova u popodnevnim časovima pružaju božanstveni pogledi na klanac u kojem se grad smestio.
 |
| Panorama Amasje iz Restorana "Ali Kaya" / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved |
U najzapadnijem delu grada, nalazi se Gök Medrese Camii (Gok medresa i džamija), ili u prevodu sa turskog - kompleks “Nebesko plave džamije i medrese" sagrađen 1267. godine u vreme vladavine Seldžuka. Kao i većina seldžučke arhitekture, od spolja veoma podseća na iransku (persijsku) i prilično se razlikuje od stilski manje dekorativne, kasnije osmanlijske arhitekture. Najinteresantniji detalj na džamiji predstavlja lučni, zasvođeni deo iznad glavnog ulaza (eyvan, evan ili ivan), tipičan za iranski (persijski) stil gradnje. Odmah pored džamije nalazi se i Torumtaj turbe (Torumtay türbe), koje je sastavni deo kompleksa.
Drvena vrata u duborezu Gök medrese i džamije, kao i seldžučka grobnica sa nekoliko mumija pronađena ispod džamije Burmalı Minare Camii, neki su od značajnijih eksponata nevelikog Arheološkog i etnografskog muzeja - Arkeology / Etnografya Müzesi (Müze). Mumije datiraju iz perioda kada su u jednom kraćem vremenskom periodu Mongoli osvojili centralnu Anadoliju (od Seldžuka) i osnovali nekoliko satelitskih državica na njenom tlu. Amasjom je vladao Ilkanat (İlkhan), jedan od četiri ogranka nekada velikog mongolskog carstva, sve dok Osmanlije nisu osvojile ove krajeve. U dvorištu muzeja koji se vidi sa ulice, nalazi se nekoliko zanimljivih sarkofaga, delova stubova i sličnih, pretežno iz starogrčkog i rimskog perioda.
 |
| Džamija Gök Medrese, Amasja / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved |
 |
| U dvorištu muzeja, Amasja / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved |
U neposrednoj blizini reke, u samom centru grada nalazi se Kompleks (külliye) sultana Bajazita II (Sultan Beyazıt II Camii) sastavljen od džamije, medrese, biblioteke (kütüphane) i kuhinje (imaret). Najveći verski kompleks u Amasji sagrađen je u 1486. godine i nalazi se u sred lepo uređene bašte kroz koju se ulazi prolaskom kroz kamenu kapiju. Na zidu džamije naslikana su velika arapska slova, koja zajedno sa kaligrafskim natpisima na prozorima čine osnovu spoljne dekoracije džamije. Ispred, u delu ka reci postavljena je česma (šadirvan), u blizini velikog, starog javora. Iako se od starosti skoro prepolovio, još uvek pravi odličan hlad na klupi koja ga okružuje.
 |
| Džamija Bajazita II, Amasja / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved |
Sagrađena 1247. godine, Burmali minaret džamija i Taš han (Burmalı Minare Camii ve Taş Han) prepoznatljiva je po interesantnom minaretu specifične reljafaste dekoracije koja liči na zakrivljenu, upletenu nit (burmali na turskom i znači “upleteno”). U neposrednoj blizini džamije, nalazi se okerasto, osmogaono turbe.
Šetnjom uz reku dospećete do Bimarhana - mongolske, ilkanidske građevine iz 1309. godine, koju je u XIV veku (periodu kada je Amasja bila deo Mongolske imperije) osnovala žena mongolskog sultana Ilkanid Oldžajtua. Interesantno je da je u XIV veku zdanje podignuto kao jedna od prvih bolnica (darüşşifa) u ovom delu sveta, za mentalno obolele.
U neposrednoj blizini Mehmed pašine džamije nalazi se Sihi Mustafa Bej Hamam (Sıhhı Mustafa Bey Hamamı), tursko kupatilo iz XV veka u kojem i danas možete dobili “kompletan tretman” i utrošiti barem 2 sata. U blizini su i Širanli džamija (Şıranlı Camii) i Džamija Bajazit paše (Beyazit Paşa Camii). Tu je i Gümüşlü Cami („Srebrna džamija“), u skorije vreme kompletno renovirana.
Kao u bilo kojem gradu Turske, i ovde se nalazi velika statua Kemala Mustafe - Ataturka, postavljena u znak sećanja na 22. jun 1919, kada je u Amasji održan sastanak na kojem je odlučeno o početku Rata za nezavisnost.
 |
| Osmanlijska kuća iz XIX veka, pretvorena u etno-pansion / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved |
Severna obala...
Na severnoj strani reke nalaze se mnogobrojne osmanlijske kuće, od kojih je najveći broj pretvoren u restorane, pansione i luksuznije butik-hotele od samo par soba. Etno kuća Hazeranlar konak (Hazeranlar Konağı) na primer, nalazi se u Hatunije mahali (Hatuniye Mahallesi), delu grada prepunom ovakvih kuća. Za one koji u Amasji odsednu u klasičnom hotelu i ne uspeju da osete čar življenja u turskim, građanskim kućama XIX veka (što u ovom mestu nikako ne bi trebalo propustiti), muzej u Hazeranlar konaku predstavlja uvid u to kako su izgledale kuće u vlasništvu bogatijih meštana. Sav nameštaj, ćilimi, ogledala i slično, renovirani su i datiraju iz poslednje etape Osmanlijske imperije. U suterenu kuće nalazi se prostor u kome se održavaju gostujuće izložbe.
 |
| Panorama Amasje, kraj grobnica pontskih kraljeva / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved |
 |
| Amasja, Grobnice pontskih kraljeva / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved |
Prelaskom mosta Kunč (Künç Köprüsü) na severnu stranu reke Ješilirmak, naići ćete na osmougaonu Büyük Ağa Medresesi (Bujuk Aga Medresesi - Medresa Velikog age), sagrađenu 1488. godine za glavnog evnuha sultana Bajazita II – Husein agu (Hüseyin Ağa). Danas se unutar zdanja nalazi teološka škola, te iz ovog razloga može da se vidi samo od spolja.
Pontsko kraljevstvo bilo je na vrhuncu moći pod vlašću kralja Mitridata II, koji je vladao od 250. do 220. godine pre naše ere. Iz ovog perioda potiču i grobnice pontskih kraljeva uklesane u steni (Kral Kaya Mezarları), koje se mogu videti na liticama iznad osmanlijskih kuća, iznad reke Ješilirmak. Osim osmanlijskih kuća, 18 kamenih grobnica u steni predstavljaju jednu od glavnih atrakcija Amasje. Iako arhitektonski nisu upečatljive kao mediteranske likijske grobnice (iznad reke Dalijan i u mestima Fetije i Mira, na jugu Turske), sa delova stene u koje su uklesane pružaju se neki od najlepših pogleda na Amasju.
U jednom delu klanca nalazi se Kizlar Saraji (Kızlar Sarayı), ostaci nekadašnje pontske, kraljevske palate. Neki naučnici smatraju da ove izdubljene stene nisu korištene samo kao grobnice, već i kao kultna mesta gde su kraljevi obožavani kao sami bogovi.
Ostaci tvrđave (Kale) koji se naziru na stenama iznad severne obale reke Ješilirmak, datiraju iz perioda Pontskog kraljevstva (IV – I vek pre naše ere). Iako od utvrđenja nije mnogo toga ostalo, na tvrđavu se možete popeti i zbog panoramskih pogleda na čitav grad koji se pružaju sa ovog mesta.
U okolini...
ZILE
Pontsko kraljevstvo doživelo je slom posle čuvene Bitke kod Zele (danas turskog gradića po imenu Zile), kada je Julije Cezar pobedivši poslednjeg pontskog kralja Senatu poslao vest: „Veni, Vidi, Vici“ („Dođoh, videh, pobedih“). I danas, stotinak kilometara jugoistočno od Amasje, na ulazu u Zile možete videti natpis sa likom Cezara, mamac za potencijalne turiste.
 |
| Bilbord na ulasku u mesto Zile, u kojem je u I veku pre naše ere Cezar pobedio pontskog kralja i Rimskom senatu poslao čuvenu poruku / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved |
 |
| Zile, tvrđava - natpis iz perioda antike koji pominje Cezara / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved |
Na suprotnoj strani, severno od Amasje putu ka Crnom
moru (ka Samsunu) nalazi se pećina Ajnali Magarasi (Aynalı Mağarası, tj.
„Pećina ogledala“). Mnogi speleolozi i planinari svraćaju u nju, te je vremenom
postala i turistička atrakcija.
U blizini Amasje nalazi se veći grad Tokat, odakle potiče jedan od dva najpoznatija kebaba u Turskoj - Tokat kebap (drugi je Iskender kebap, iz Burse), a nešto dalje i grad Sivas, sa mnogim građevinama nastalim za vreme vladavine Seldžuka.
U blizini Amasje nalazi se veći grad Tokat, odakle potiče jedan od dva najpoznatija kebaba u Turskoj - Tokat kebap (drugi je Iskender kebap, iz Burse), a nešto dalje i grad Sivas, sa mnogim građevinama nastalim za vreme vladavine Seldžuka.
Još o Turskoj:
AMASYA INFO
KAKO STIĆI
Amasja se nalazi 340 km severoistočno od Ankare i 135 km od većeg
grada i trgovačke, crnomorske luke Samsun. Osim poslednjih 80-ak kilometara, od Ankare do
Amasje vodi prilično dobar magistralni put. Od Ankare do Amasje možete
stići međugradskim autobusima koji
saobraćaju svakodnevno, nekoliko puta dnevno. Putovanje od Ankare do Amasje traje oko 5 sati, a od Samsuna oko 1 sat i 45 minuta.
SMEŠTAJ
SMEŠTAJ
Ako odsedate u manjim mestima severne, zapadne i
centralne Anadolije, Safranbolu, ili Amasji na primer, čak i ako ste ljubitelj
luksuznog smeštaja ne bi trebalo da propustite da odsednete u jednom od
mnogobrojnih privatnih pansiona smeštenim u osmanlijskim kućama iz XIX veka. Veliki broj njih još uvek je brižljivo opremljen originalnim nameštajem (i drugim kućevnim predmetima)
iz onog vremena, nekada i do najsitnijih detalja. U većini pansiona imaćete osećaj kao da vam je neko otvorio kapije muzejske postavke,
pustio vas da u njoj izvesno vreme boravite i uživate! Sobe koje izgledaju kao scenografija za istorijski film ili pozorišnu
predstavu, dočaraće vam kako je nekada davno izgledao život u građanskim kućama
Anadolije.
Predlog za smeštaj:
Ilk
Pansiyon (Gümüşlü Mah. Hitit sokak 1, oko 30 evra za noćenje po osobi, sa
doručkom). Predivno restaurirana kuća jermenskih trgovaca s kraja XVIII veka, ima 6 soba za
izdavanje, nalazi se na južnoj obali reke, u istočnom delu centra, kod Kiler
Supermarketa, u neposrednoj blizini obale. Neke od soba su sa kupatilom, a neke bez
(trokrevetna soba br. 5 sa kupatilom, ima predivan pogled na reku i prozore duž
dva od ukupno četiri zida). U dvorištu sa kamenim pločnikom nalaze se drveni
stolovi i stolice (ujutro se na ovom mestu postavlja doručak).
 |
| Soba u Ilk pansionu (Ilk Pansiyon) / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved |
KAKO SE KRETATI KROZ GRAD
Amasjom je najbolje ići pešice. Sve interesantno za videti nalazi se na obali reke i u njenoj neposrednoj blizini. Za
promenu, možete iznajmiti i kočije.
LOKALNA KUHINJA
U odnosu na cene duž turističke obale Mediterana,
cene hrane u restoranima centralne Anadolije jeftinije su za oko 30 % (prosečna cena glavnog jela iznosi 4 - 7 evra).
Osim već prethodno opisanog restorana Ali
Kaya (sa kojeg se pruža divan pogled na grad), u samom centru starog dela
Amasje, na sredini šetališta nalazi se i odličan restorančić Bahçeli Ocakbaşı Pide Yemek Salonu (Bahčeli Odžakbaši Pide Jemek Salonu). Velika bašta sa stolovima, solidna
ponuda turskih specijaliteta i količinski prilično izdašne porcije (što nije uobičajeno u Turskoj), zadovoljiće i one izbirljivije. Probajte Tokat kebap, lokalni specijalitet iz
nedalekog grada Tokata, jedno od mnogobrojnih jela sa veoma ukusnim, preprženim
kriškama pečenog patlidžana i mladom jagnjetinom na lepinji (uz unezaobilazni
prepečeni paradajz i papriku, pride). Stanovnici Tokata će vam međutim,
reći kako se samo u Tokatu – i nigde više u Turskoj, pravi PRAVI Tokatski kebab (i ovaj u
Amasji je odličan).
Za dezert kupite turski, domaći sladoled -
salep dondurma, koji se pravi od salepa - korena divlje orhideje (uobičajeni ukusi su: vanila, čokolada i
pistaći).
 |
| Restoran "Bahčeli Odžakbaši Pide Jemek Salonu", Tokat kebab / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved |
