LIBAN / sećanje na Bejrut (Beirut)

*Tekst i fotografije na blogu deo su publikovanih tekstova o Bejrutu i Libanu,  zaštićeni Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik RS, br. 104/2009 i 99/2011.

*The text and photographs on the blog are parts of the published articles on Lebanon and Beirut, protected by copyright and related rights: Official Gazette of the Republic of Serbia, Nos. 104/2009 and 99/2011.

 
 

Vidi i Izrael:

http://umetnostputovanja.blogspot.com/2015/01/izrael-vitlejem.html

U Libanu sam boravila tokom leta 1991, par meseci nakon zvaničnog završetka 17-godišnjeg građanskog rata. Tekst je deo sećanja na to putovanje...

Na vrhu Bahusovog hrama, Baalbek

Neveliki Liban smešten je na istočnoj obali Mediterana, okružen Sirijom na severu i istoku,  i Izraelom na jugu. Vazdušnom linijom, u pravcu sever - jug prostire se dužinom od oko 300, širine samo 80 km. Priroda Libana je puna izvanrednih kontrasta. Zapadni deo čini uzani pojas obale koju povezuje široki autoput, vijugajući duž dugih peščanih plaža i plantaža banana. Kroz središnji deo zemlje, u pravcu sever - jug prolazi venac planina Liban (najviši vrh 3088 m), prošaran šumarcima, poljanama ili golim kršem, veštačkim jezerima i terenima za skijanje u zimskom periodu (na samo tridesetak kilometara od mora!), do čijih vrhova i van sezone voze žičare.

Libanska zastava je položeni pravougaonik sa crveno-belo-crvenim prugama u čijem je središtu drvo kedar, zaštitni znak Libana. Nekada je kedrova bilo širom Libana. Međutim, tokom antičkog perioda, zbog činjenice da je Libansko gorje bilo jedni izvor drvne građe na prostoru čitavog Bliskog istoka, kedar je masovno sečen, izvožen za Egipat i Mesopotamiju, i korišten za izgradnju brodovlja. Dve hiljade godina kasnije, osim par kedrovih šumaraka u delovima planinskog venca Liban, od simbola na zastavi nije ostalo mnogo - osim jednog šumarka u planinama na severu zemlje, u dolini Kadiša, koji je proglašen UNESCO-vom prirodnom baštinom. Malenu šumu kedrova vikendima posećuju lokalci, ali i stranci za koje se u blizini parkinga nalazi i nekoliko radnji sa suvenirima. I danas, želja je i ponos svakog Libanca da u bašti svoje kuće ili vikendice posadi barem jedno drvo kedra, kako bi time i lično doprineo da ih jednog dana ponovo bude u izobilju, kao nekada.

Osim po šumarku kedrova, dolina Kadiša poznata je po nekadašnjim monaškim isposničkim pećinama u stenama, skloništu pustinjaka i sedištu Maronitske  patrijaršije (o čemu će kasnije u tekstu biti reči), kao i pećinskim manastirima isklesanim u stenama (najstariji i najznačajniji je Manastir Svetog Antonija). Za one koji ne znaju, u ovom delu Bliskog istoka - jugoistočnoj Turskoj, Libanu, Siriji i Izraelu nalazi se najveći broj najstarijih očuvanih crkvi i manastira na svetu, nadomak mesta gde je hrišćanstvo i nastalo.

Libanska zastava

Granice Libana otprilike su identične granicama antičke države Fenikije, postojbine nekada najvećih trgovaca Mediterana, antičkog vezivnog tkiva protoka ljudi i robe između Istoka i Zapada čiji su brodovi od kedrovine plovili uzduž i popreko tada poznatih morskih puteva. Mnogi ne znaju da je na taj način i feničanski alfabet – prvo moderno slovno pismo na svetu (tada sastavljeno iz 22 simbola), stigao do antičke Grčke, te su ga Grci u kombinaciji sa svojim već postojećim Linearnim B, adaptirali kao svoje pismo. Na feničanskom jeziku (a ne kako mnogi pogrešno misle grčkom), prva dva slova nastala su prema onom što je većini ljudi u ono vreme bilo najvažnije - "alfa" znači "goveče", a "beth" - "kuća".

Zahvaljujući pronalasku Feničana, hiljadama godina pre pronalaska veštačkih boja, čuvena kraljevska purpurna boja koju su na svojim odorama nosili prvo rimski carevi i senatori, a onda i vladari Vizantije i zapadne Evrope, spravljana je iz vrste mediteranskih školjki latinskog naziva: murex.

Dok se duž obale Mediterana, od juga ka severu nižu arheološki ostaci nekadašnje prestonice Fenikije kod grada Tira (Tyre), a nešto severnije i Sidona (na arapskom – Saida), sa ostacima čuvene mamelučke tvrđave (Turaka Mameluka), Crkve Sv. Nikole i karavansaraja iz perioda Osmanlija, na samom severu u gradu Tripoliju najznačajnije ruine čine ostaci krstaškog zamka koji svedoči o ratovima koje su hrišćanski vladari zapadne Evrope tokom nekoliko vekova vodili sa Turcima Seldžucima oko prevlasti nad „Svetom zemljom“ – Bliskim istokom.

 

U blizini Sidona, ali unutar Libanskog gorja nalazi se jedan od najslikovitijih gradića Libana - Beitedin (Beit-ed Dine ili Beittedine), sa predivnom palatom sazidanom u XIX veku ("beit"/"beth", od feničanskog "kuća" i "dine" - "vera", tj. "Kuća vere"). Za vreme građanskog rata, u ovom delu Libana nije zabeleženo previše ratnih sukoba te je procenjeno da se najznačajnija dela iz Nacionalnog muzeja u Bejrutu radi zaštite prebace u palatu, gde su ostala više od 20 godina, sve do kraja 1990-tih. Većinu kolekcije čine antički predmeti i rimski mozaici.

Palata u Beitedinu / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved

Palata u Beitedinu / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved

U nekadašnjoj feničanskoj prestonici Tiru (UNESCO), osim fantastičnih ostataka grada iz antičkog perioda: termi, trijumfalnih kapija, ogromnog hipodroma i krstaške crkve, pronađeni su i posmrtni ostaci feničanske princeze uz pomoć kojih je mladi američki biolog - genetičar, sponzorisan od strane National Geographic Society i istoimenog časopisa, pre desetak godina otpočeo svoje istraživanje i na kraju uspeo da dokaže da nema „čistih“ nacija. Naime, uporedivši genetički materijal feničanske princeze sa materijalom stanovnika koji danas žive duž obala Libana – Arapa, došao je do fantastičnog otkrića da se materijal podudara u 95% slučajeva, što znači da su Arapi koji žive u Libanu direktni potomci Feničana kroz mešovite brakove sa Arapima koji su ove prostore osvojili pre oko 1500 godina.

Dalje ka istoku, spuštajući se sa Libanskog gorja pred vama se ukazuje kotlina - dolina Beka (Be'ka ili Beqaa), žitnica Libana na oko 950 metara nadmorske visine, sa poljima pšenice, vinogradima, voćnjacima i povrtnjacima. Izmedju polja i gradića, dolinom se uzdižu izuzetno očuvani antički hramovi iz perioda stare Grčke i Rima - božanstveni Balbek (Baalbek / UNESCO) sa velikim ali ruiniranim hramom boga Jupitera, i izuzetno očuvanim Bahusovim hramom. I grad Balbek dobio je naziv prema antičkom, mesopotamskom božanstvu - bogu Baalu, te naziv grada znači "Bog Beke".

 

Baalbek, Jupiterov hram

Baalbek, Bahusov hram / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved

      Osim Balbeka, nešto severnije, kod mesta Šture nalazi se manji antički lokalitet na brdu iznad sela Maždil Anžar (Majdil Anjar), sa kojeg se pre 20-ak godina posle jedne obilne kiše na terasu meštanina obrušio antički luster iz rimskog perioda! Između Balbeka i Maždil Anžara,  arheološku poslasticu čini arapski - omajadski (VIII vek) a zatim jermenski Anžar (Anjar / UNESCO), na čijem su arheološkom lokalitetu sirijski vojnici tokom građanskog rata u Libanu držali skladište benzina i municije.

Na krajnjem istoku zemlje, dolina Beke graniči se sa još jednim vencem planina - Anti Liban, golim od kamena prema severu, crvenkastim od peska ka jugu. Anti Liban čini granicu sa susednom Sirijom – mestom gde počinje pustinja.

Bahusov hram, Baalbek / Photo: Bojan Isoski © All rights reserved

Bahusov hram, Baalbek / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved

Arheološko nalazište Anžar

Stanovništvo Libana čine Arapi, od kojih su 70% muslimani i 30% hrišćani. Muslimani su: suniti (pretežno gradsko stanovništvo), šiiti (kojih ima oko 10%, a politički se dele na Hezbolahe - pro-iranski i Amale - pro-sirijski orijentisane) i druze (koje libanski muslimani smatraju polu-hrišćanima, jer im je vrhovni bog Alah, a sveci hrišćanski). Arapsko hrišćansko stanovništvo čine otprilike: pravoslavni (10%), katolici (10%) i maroniti (10%).

   Prema zvaničnoj verziji, u Libanu danas vladajući Maroniti - pripadnici Sirijske istočno-katoličke crkve, vode poreklo od sirijskog monaha Maruna (ili Marona - Sveti Maron Sirijski) koji je osnovao ovaj red u IV veku, a kasnije i Svetog Jovana Marona, prvog patrijarha crkve (VII vek). Dolaskom krstaša na ove prostore, Maroniti su postepeno iz monotelitizma prešli u katoličanstvo... Prema drugoj, „narodnoj“ verziji, maroniti su se ustoličili kao sekta pre oko 200 godina u doba francuskog kolonijalizma. U to vreme, u brdima iznad čuvenog, 7000 starog antičkog Biblosa (jednog od najstarijeg u kontinuitetu naseljenog grada na svetu), živeo je francuski oficir po imenu Maron, koji je po jednima bio slika i prilika Robin Huda, a po drugima odmetnik - negativac. 

Biblos / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved

Biblos / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved

Biblos, amfiteatar

   Kada su Francuzi napuštali svoju koloniju, Libanu su u amanet ostavili ustav po kome, na doduše slobodnim izborima, samo Maronit može biti biran za predsednika države, samo Sunit za predsednika vlade, a Druz za predsednika skupštine. Izgleda da je negde na toj relaciji nastao politički kuršlus i jedan od povoda dugotrajnog građanskog rata, koji se manje ili više završio u oktobru 1990. godine. Bilo kako bilo, tek danas katolički Maroniti i dalje vladaju Libanom, i priznaju papu kao vrhovnog verskog lidera. 

Ukoliko imate vremena, nakon obilaska antičkog arheološkog nalazišta Biblos koje se danas nalazi u okviru krstaške tvrđave, spustite se na malu plažu u podnožju, i obratite pažnju na obronke brda koje se strmo sa lokaliteta spušta ka plaži i moru. Možda imate sreće i pronađete neki zaboravljeni antički predmet u vekovima nagomilanim slojevima ljudske civilizacije.

Antički Biblos / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved

Planine severnog Libana, Maronitska patrijaršija

Dobro došli u Pariz Bliskog istoka... 

Početkom jula 1991, gledajući na TV-u dramu u srpskoj skupštini i početak rata na našim prostorima, u ruci sam držala avionsku kartu za Bejrut u kojem je trebalo da provedem mesec dana. Par meseci ranije, u Libanu je zvanično okončan 17-godišnji građanski rat, te su se imućniji (a zatim i oni drugi) Libanci, rasejani po inostranstvu za vreme ratnog vihora masovno vraćali u svoju domovinu kako bi nastavili život tamo gde je stao. JAT-ov avion na svom prvom letu iz Beograda za Bejrut u početkom jula 1991. bio je pun Libanaca, osim nas četvoro - jedinih Jugoslovena. 

Osim par pokrivenih žena, ostatak putnika oba pola delovao je prilčno evropejski, međusobno se sporazumevajući na francuskom. Po dolasku u Bejrut, trebalo mi je par dana da shvatim da je Liban u velikoj meri prilično moderna, pro-evropska država Bliskog istoka. U ovoj bivšoj francuskoj koloniji, većina dece od malih nogu uz maternji arapski obavezno uči barem francuski, a priličan broj Libanaca zna i engleski jezik.

Na aerodrom smo sleteli oko ponoći (vremenska razlika +1 sat), gde nas je dočekao mrkli mrak - bukvalno. U to vreme, struja se u Bejrutu "raspoređivala" po rejonima, u trajanju od po 6 sati dnevno. Interesantno je da je u podeljenom gradu ovo pravilo važilo samo za zapadni deo (pretežno muslimanski), jer je istočni (hrišćanski) Bejrut imao struje non-stop, bez restrikcije!

U vreme mog boravka u Bejrutu, gradski prevoz još nije bio uspostavljen, ali ova činjenica nikog posebno nije uznemiravala s obzirom da apsolutno svi Libanci voze automobile. Deca počinju da voze (uz nadzor odraslih) već od 11-te godine života, sa 14 su već solidni vozači, a sa 18 polažu vozački ispit. Brza vožnja u gradu bez semafora (zbog restrikcije struje), verovatno bi bilo gde drugde rezultirala saobraćajnim nezgodama, ali ne i u Bejrutu! A i kako bi kad prosečan vozač u Libanu star 22 godine, iza sebe ima barem 8 godina vozačkog iskustva! 

Magistralama u obilasku Doline Beke, vozilo se nas nekoliko dva dana sa libanskim prijateljima, u troje kola. Vozač jednog od automobila bila je 16-godišnja devojka, najstarija ćerka naše prijateljice iz Beograda i njenog supruga, doktora Libanca. Niko od nas nije bio rad da sedne u auto sa njom, sve dok se nismo uverili da - odlično vozi! U Libanu oko toga nema greške, ali je početni strah normalan za one koji ne poznaju prilike :)


Ali, vratimo se noći kada smo sleteli u mrak nad Bejrutom... Na putu od aerodroma do naše kuće u zapadnom Bejrutu, vozeći se kolima kroz neosvetljene ulice naišli smo na kućicu sa vojnikom - check-point. Zaustavljamo se da nas vojnik malo osmotri i nastavljamo dalje. Bejrut je posle rata (osim strogog centra) prepun ček-pointova. Nekad su to libanski vojnici, a nekad Sirijci koji su se nakon rata infiltrirali. Obučeni u maskirne uniforme sa bordo beretkama na glavama, libanski se od sirijskih (za običnog laika) razlikuju samo po tome što prvi imaju grb Libana (drvo kedra) na beretki, a drugi grb Sirije sa orlom. Takođe, check-point kućice Sirijca izlepljene su posterima tada vladajućeg a danas pokojnog sirijskog predsednika Asada (oca sadašnjeg), nekadašnjeg velikog diktatora.

Ispred zgrade u kojoj ćemo stanovati sledećih mesec dana, uzdiže se ogromno drvo fikusa. U hodniku je lift koji vozi do našeg, poslednjeg - 4. sprata. Unutar zgrade, svaki sprat ima samo po jedan stan veličine oko 500 m2. Objašnjavaju nam da je stan u kojem smo nešto malo veći od proseka za Bejrut, jer u gradu jednostavno ne postoji stan manji od 100 m2. Tvrde da je u pitanju potreba za prostorom zbog velikih vrućina.

U zgradi se pri ulasku čuje velika buka - agregat za struju koji poseduje gotovo svaka kuća u zapadnom Bejrutu, zbog već opisanih problema sa strujom. U dogovoru sa komšilukom, agregat se (zbog buke) isključuje u ponoć.

Negde pred samo prvo jutro, probudili su me čudni, uznemirujući zvuci koji su potrajali par minuta. Tek kasnije shvatila sam da je u neposrednoj blizini džamija - glas hodže snimljen na traku koji poziva vernike na molitvu tri puta dnevno (kada se sunce rađa, u podne i kada sunce zalazi), bio je za mene prvo iskustvo te vrste.

Kroz prozor dnevne sobe vidi se obala mora, u neposrednoj blizini. Nalazimo se u južnom (muslimanskom) delu zapadnog Bejruta, a južnije od nas je još samo predgrađe gde žive Šiiti. Na obali, odmah preko puta glavne ulice nalazi se hotel “Summerland”, poznat kao veoma ekskluzivan. Imućniji deo populacije Bejruta često plaća sezonsku članarinu za celodnevni ugođaj na hotelskoj plaži i bazenu, a u bašti kraj bazena skoro svakog vikenda se organizuju svadbe. Jednoj takvoj, raskošnoj, sa plutajućim "tronovima" na sred bazena na kojima nepomično kao ukras sede mladenci, slučajno smo prisustvovali jednoj julskog predvečerja kada smo u hotel došli u poslastičarnicu, na kolače.

Bejrut je smešten na brežuljcima, u središnjem delu obale Libana. U njemu živi oko 1,5 milion stanovnika što je otprilike skoro polovina ukupnog stanovništva države (oko 4 miliona). Tokom rata, duž čitavog grada kroz nekadašnji centar “formirana” je "zelena linija" širine od oko 1 km, koja je delila Bejrut na zapadni - muslimanski, i istočni - hrišćanski. Priča se da za vreme rata ni ptica nije mogla da preleti preko linije, a da ostane u životu. 

Bejrut, zelena linija / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved

Bejrut, zelena linija / Photo: Bojan Isoski © All rights reserved

Samo godinu, dve pre iskustava iz naših ratova, u leto 1991. prizori sa zelene linije su fascinantni. Nekada žila kucavica Bejruta - prelepe stare zgrade od okerastog kamena u kojima su lokali i radnje radile od 00 do 24h, izgleda kao da su preživele smak sveta, gde su svi ljudi pomrli a njihovo kulturno nasleđe ostalo. Sve je opustošeno. Oštećen asfalt iz kojeg probija trava, drveće koje raste unutar zgrada, ostaci od vreća mitraljeskih gnezda na prozorima na kojima nema stakala...

Zastali smo na jednom “bivšem” trgu, potpuno razrušenom, na kojem u sredini još uvek odoleva bronzani spomenik. U duhu opšte atmosfere, izgleda kao svojevrsna personifikacija borbe za slobodu i podseća na sliku čuvenog francuskog slikara Ežena Delakroa (Eugene Delacroix) - “Sloboda na barikadama”. Pored samog spomenika, jedan preduzimljivi Libanac postavio je par stolova sa stolicama napravivši kafić za eventualne turiste u obilasku zelene linije. "Obilasci" su bili uobičajeni samo tokom dana. Naime, u vreme našeg boravka neki taoci još uvek nisu bili oslobođeni, te je postojala sumnja da ih drže u blizini zelene linije i noću premeštaju.

U julu 1991, razne priče raspredale su se po Bejrutu, počevši od onih sa skrivenim taocima, preko one da je rušenje centra grada isplanirano još pred rat, jer je veliki novac (kao i uvek) bio u opticaju. Pre rata, više velikih multinacionalnih kompanija želelo je da kupi stare zgrade, sruši ih i na njihovom mestu podigne solitere od stakla i čelika, ali to neko nije dozvolio. Nekome je, kažu, “trebalo” da tu bude rat, kako bi se sve srušilo. Navodno, sada isti ti stranci, na istom tom mestu kupuju zemlju, spremni da grade luksuzne solitere za predstavništva svojih firmi. Na njihovu nesreću, kada su krenuli da raščišćavaju ostatke, pre nekoliko godina naišli su na još neotkriveni grad iz perioda antike, pa su u pomoć pozvani arheolozi a dalja gradnja na neko vreme stopirana.

Zelenom linijom, tokom ratnih godina zapadni Bejrut bio je “odsečen” od ostatka zemlje. Upoznala sam devojku rođenu u zapadnom Bejrutu, koja je u vreme mog boravka imala 18 godina i nikada nije videla ostatak svoje zemlje. Tada je počela da je otkriva, isto kao i mi.

Centar zapadnog Bejruta nalazi se oko Hamre (na arapskom: „crvena”), trgovačke ulice sa radnjama raznolike robe... Italijanske cipele po ceni od 100 do 300 $, i “italijanske” cipele od 15 $. U vreme mnogo pre (nama tada nedovoljno poznatih) kineskih falsifikata, iznenađeni, upozoreni smo da su kopije originala raznih marki tako vešto izrađene, da se često ne može utvrditi razlika, a fabrike koje prave etikete poznatih firmi i zašivaju ih na “falsifikate” nalaze se u neposrednoj blizini grada. 

Zvanična valuta Libana je libanska lira čiji je kurs u julu 1991. bio: 1$ = 1000 lira. Deceniju pre međunarodne navale turista na Tursku, ovde sam prvi put iskusila umeće istočnjačkih trgovaca - ako zbog svoje neodlučnosti po pitanju kupovine ostanete duže u radnji, trgovac će ponuditi da sednete, poslužiti vas kafom ili čajem i oprezno spuštati cenu, dok ne pristanete!

Ono što mi nazivamo „turskom kafom”, ustvari je napitak koji su "osmislili" Arapi, nastao na jugozapadu Arapskog poluostrva odakle kafa i potiče, u Jemenu i delom "preko puta", u Africi - Etiopiji (Turci su mnogo kasnije prihvatili ovaj napitak, ali u Turskoj nikad nije nadmašio ispijanje njihovog nacionalnog napitka - crnog čaja). U Libanu, kafa je ista kao naša “turska”, ali uz interesantan dodatak - list nane koja (kažu) služi boljem varenju hrane posle ručka.

   U centru Bejruta postoji nekoliko odlično opremljenih knjižara sa predivnim monografijama Libana, Bejruta, arapske hrane, istorije umetnosti, kao i knjiga o antičkim lokalitetima u Libanu kojih je zaista mnogo i koji su, u odnosu na, na primer one u Evropi, veoma dobro očuvani –  gotovo celi.

   Na ulicama Bejruta oseća se živost. Muškarci koji međusobno čavrljaju dok im čistač cipela doteruje obuću i žene ponekad pokrivene maramama, i u isto vreme - u minićima i štiklama. Neke od njih hodaju u poslednjim modelima Chanel kostima i voze velike američke limuzine (najčešće buick). Tu su i ulični prodavci cigareta, raznovrsnog peciva, kao sto je „kaek” ili „knefe b’asta” (pecivo u obliku torbice sa “drškom”, punjeno kajmakom i pečenim šećerom, uvaljano u susam sa prednje strane). U leto 1991, bejrutske ulice su još uvek pune đubreta, ali se ubrzano čiste i doteruju. 

Arhitektura Bejruta je raznolika... od novih staklenih solitera do prelepih starih zgrada od okerastog kamena sa istočnjačkim prozorima i reljefno dekorisanim balkonima. Jedino što smeta izgledu je gomila žica iznad zgrada (kablovi za struju i slično) koje ćete primetiti istog momenta kada podignete pogled ka nebu.

   Od severa ka jugu zapadnog Bejruta, duž obale mora prostire se široka avenija koja neodoljivo podseća na onu sa čuvenih snimaka Havane. Vijugajući oko nekoliko zaliva, promenada po imenu Korniš svedoči o nekadašnjem sjaju i bogatstvu grada. 

   Negde na sredini avenije nalazi se kompleks Američkog univerziteta - AUB (American University of Beirut), koji se prostire na ogromnoj površini, od obale mora uzbrdo prema centru grada (par meseci nakon mog boravka, auto-bomba je raznela monumentalni ulaz u univerzitet). Univerzitet ima svoju ograđenu, stenovitu plažu i veliki sportski teren. Smešten na obronku brda koje se spušta ka moru, uz blage zavijutke, kroz univerzitet se penje putić koji kroz zelenilo i brižljivo uređen park vodi od jedne do druge starinske zgrade, fakulteta za muziku, geologiju, biblioteku, teniski teren, univerzitetsku knjižaru, itd. Nekada su profesori dolazili iz inostranstva i ovde predavali libanskim studentima na engleskom i francuskom jeziku...

Bejrut, AUB / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved

U gradu postoji neverovatan broj automobila. Kažu da u proseku na svakog stanovnika Libana “dođe” 1 automobil. Najčešće se voze mercedesi, BMW-i, ali i bjuik i ostale američke limuzine, prema lokalnom "pravilu" - što veće, to bolje! U to vreme, najčešće su ih uvozili polovne iz Evrope i Amerike, u relativno dobrom stanju, i plaćali po pristojnim cenama. Takođe, voze se i stariji automobili, francuski i japanski. U prosečnoj libanskoj familiji, svaki punoletni član poseduje svoj automobil.

Postoji bezbroj priča o Bejrutu za vreme građanskog rata. Najsmešnije i najtužnije je to što su ljudi često ginuli od zalutalog metka koji bi se nekim pukim slučajem zabio u zid na primer kuhinje, ili spavaće sobe. I u sobi u kojoj sam u Bejrutu živela, u spuštenoj roletni postojale su rupe od “zalutalih” metaka. Ironiju rata možda najbolje ilustruje priča o ženi koja se sa torbama zatekla na ulazu radnje u kojoj je kupovala, kada se desilo ulično puškaranje. Nesrećna žena počela je da vrišti, viče i maše cegerima vojnicima sa obe strane koji su je primetili, zaustavili paljbu sačekavši da ona prođe, a zatim nastavili tamo gde su stali, kao da ništa nije bilo!

Najpoznatiji deo istočnog, hrišćanskog dela Bejruta je Ašrafi, naseljen pretežno Arapima hrišćanske veroispovesti. Osim što radnje u ovom delu imaju nesto ekskluzivniju robu, Ašrafi nije rušen tokom rata te su zgrade znatno očuvanije, a ulice čistije.

Jedne večeri, naše komšije Mohamad i njegova sestra Danya vodili su nas u noćni život u Ašrafi, u istočni Bejrut. “Key Club” mešavina je kluba i kafića, uz red žive muzike i red one koju pušta DJ. Početkom 1990-tih, u Bejrutu je u modi bio come back Beatles-a, Elvis Presley-a i američkih grupa s početka 70-tih godina XX veka, taj lepi i prosperitetni period nakon kojeg je za Liban vreme stalo... U kafeu je izuzetno živo. Gosti pevaju, učestvuju u “kreiranju” zabave, sami uzimaju daire od muzičara i vesele se u ritmu muzike. Peva se i igra bez odmora.

Na nešto drugačiji način, pevalo se i igralo na raskošnoj svadbi u već pomenutom Hotelu “Summerland”, jednog predvečerja kada smo tamo slučajno svratili na kolače. Bašta hotela oko otvorenog bazena okićena raskošnim cvetnim aranžmanima, i švedskim stolom sa ićem (mezetluk u vidu čuvenih salata: babaganuš, tabuli i slično), pićem (iako nije zabranjen, alkohol je slabo zastupljen) i orkestrom, bila je premala da primi veliki broj zvanica - svatove koji su se veselili uz glasnu, novokomponovanu narodnu muziku (dok je kod nas u to vreme još uvek nije bilo u toj meri). U dubini bašte hotela, tik do bazena upadljivo je bilo ogromno belo postolje sa dva spojena prestola na njemu, ukrašeno u kič maniru, sa belim cvećem u obliku srca. (Mnogo godina kasnije, putujući kolima kroz Tunis, u izlogu jedne radnje u Mahdiji ugledala sam „prestole za mladence” i prisetila se boravka u Libanu). U raskošnim odorama, mladenci su mirno i disciplinovano sedeli na prestolu kao šećerne figurine na vrhu svadbene torte, dok se ispred hotela polako punio “vozni park” pridošlica sa automobilima gde se nije znalo koji je veći i skuplji...

U Bejrutu još treba posetiti Nacionalni muzej, Al Amirovu džamiju, „Veliki dvorac“ - rezidenciju osmanlijskih vladara, Trg Etual (pandan pariskom) odakle se ulice zvezdasto šire u različitim pravcima kao i Parlament, Crkvu Svetog Đorđa i druge javne građevine.  Trebalo bi otići i do „Golubijih stena“ udaljenih svega nekoliko desetina metara od promenade - obale Korniš, za koje su vezane različite legende.

Na samo pola sata vožnje od Bejruta, uspinjući se ka planinama venca Liban, na pristojnoj nadmorskoj visini nalazi se Brumana. Malo mondensko mestašce, prepuno je zelenila, radnji, kafića i restorana, kao i vila bogatih stanovnika Bejruta (pretežno Arapa - hrišćana), koji ovde najčešće provode svoje vikende. Na ovom mestu u leto 1991, rata kao da nije ni bilo, sve je čisto i uredno. Brumana čini odličan izbor za beg iz gradske vreve, velike vlage kraj obale i nesnosnih vrućina, jer je klima na ovoj visini potpuno drugačija od one u podnožju. Kada pogled prema moru ne zaklanjaju isparenja od vlage, ceo Bejrut se odozgo vidi, kao na dlanu.

Neke od najlepših opisa Bejruta i Libana uopšte, pronaći ćete čitajući knjige proslavljenog libanskog filozofa, pisca i poete Halila Džubrana (Jubran Khalil Jubran ili Khalil Gibran), čiji se kuća-muzej nalazi u planinskom gorju iznad Tripolija, na severu.

 

 

Kompleks srednjovekovnog pravoslavnog manastira Svetog Antonija, sa bolnicom, u planinama severnog Libana / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved

Kompleks pravoslavnog manastira Svetog Antonija, sa bolnicom, u planinama severnog Libana / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved