UMETNOST PUTOVANJA . . . . . . . . . . . . . . . . . The ART of TRAVEL: TURSKA / Bodrum

*Tekst i fotografije na blogu deo su publikovane knjige o Turskoj (ISBN 978-86-7722-422-6), zaštićeni Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik RS, br. 104/2009 i 99/2011.

*The text and photographs on the blog are parts of the published book on Turkey (ISBN 978-86-7722-422-6), protected by copyright and related rights: Official Gazette of the Republic of Serbia, Nos. 104/2009 and 99/2011.

BODRUM

Blještavo beli zidovi malog hotela u starom delu Bodruma, jednostavna mediteranska arhitektura uz dodatak drvenih doksata, a unutar fasade utisnute „stakleno-plave oči” protiv uroka (na turskom: „nazar bondžuk”)... U unutrašnjem dvorištu hotela, u delu gde se izjutra postavljaju stolovi za doručak, hladovinu pravi bašta sa narom, limunom, palmama i cvetnim bugenvilijama. Uglađeni, stariji gospodin, recepcioner hotela, zastao je tokom doručka u bašti pokraj stola tri mlađe žene i sa njima popričao na čini se, tečnom grčkom jeziku. Tri Grkinje na letovanju u Turskoj i recepcioner Turčin koji govori grčki? Nije greška...

Od Bodruma ka severu, na primorju naročito u delu od Izmira do Čanakalea, na magistrali ćete često videti i grčke registracije. Ovaj deo turske obale ne samo da je relativno blizu grčkom kopnu, već i mnoga grčka ostrva svojom blizinom „zaklanjaju” vidik turske obale ka pučini. Počev od najudaljenijeg Kasteloriza na jugu (nadomak južnih obala Likijskog poluostrva), pa sve do Lezbosa na severu (preko puta turskih gradića Ajvalika i nešto daljeg Behramkalea), grčka ostrva istočnog Egeja nižu se jedno za drugim i prate liniju turskog kopna.

Ali, vratimo se Grkinjama u Turskoj i Turčinu sa znanjem grčkog. Bez obzira na vekovne razmirice između Grčke i Turske, zbog nesumnjivih prirodnih lepota čitavog istočnog Mediterana, već godinama ovim morima svakodnevno plove trajekti iz jedne u drugu zemlju i razvoze radoznale turiste. U početku, najčešće su u Tursku brodom iz Italije dolazili Italijani i Francuzi, ali su danas sve češći gosti i Grci. Važan podatak za recepcionera koji govori grčki je i da je u pitanju stariji gospodin. Verovatno je u mladosti preživeo onaj burni period istorije ovih prostora, kada su na obalama sadašnjih turskih letovališta, veliki deo lokalnog stanovništva činili i Grci.

Sve do 1923, kada se dogodila čuvena, bolna "razmena stanovništva" između ove dve zemlje, mnogi Turci iz današnjih primorskih gradova Turske živeli su u Grčkoj i poznavali grčki jezik. I obratno. Možda je te davne hiljadu devetsto dvadeset treće, u scenariju između Grka i Turaka negde zafalio lik krijumčara iz predivnog italijanskog filma "Mediterraneo", Turčina koji je izrekao čuvenu "Mia faca, mia rasa", kada se u vihoru Drugog svetskog rata, par kilometara od obala Turske, na grčkom ostrvu Kastelorizu našao među Italijanima koji su ga zauzeli. Ili su neke stvari morale da se dese. Kismet. Ili mira. Sudbina.

Iako ime Bodruma, gradića od oko 120 000 stanovnika u prevodu sa turskog znači „podrum”, što i ne zvuči baš kao preporuka za turističku posetu, gradić važi za jedno od najlepših mesta na turskoj obali. Gledajući sa uzvišice (sa magistrale), čitav grad izgleda kao da je po pretežno golim brežuljcima uz more, neko prosuo bezbroj kockica šećera koje su se zbile uz obalu. Zahvaljujući pametnoj odluci vlasti, u centralnom zalivu gradića nalik onim na egejskim ostrvima Grčke, kuće od najviše dva sprata, poneke sa drvenim doksatima i danas su jedini dozvoljeni vid gradnje. Mnoge od njih nisu starije od 30 godina, ali ih je dosta i renovirano, i duž obale pretvoreno u veoma prijatne restorane i kafeterije.

Za razliku od nekih drugih mesta na turskoj obali, Bodrum kao turističko mesto prvi su „otkrili” domaći turisti. Gradić koji je imao reputaciju boemskog, doprineo je da se u njemu prvo osnuje slikarska kolonija. Posle umetnika, stigli su i prvi domaći turisti, a onda i stranci, mnogi sa jahtama.

Nekada davno, Bodrum - nekadašnji antički Halikarnas (Halicarnassus), bio je centar kraljevine Karije. Državica kojom su pohodili Persijanci i Grci (odvodivši u Atinu Karijatiđanke, prema čijem su obličju nastale prve "karijatide"), bila je najpoznatija po kralju Mauzolu, čoveku koji je sagradio prvu megalomansku grobnicu na svetu. I danas, svaka monumentalna grobnica na planeti po njemu nosi naziv - mauzolej. U Halikarnasu je rođen i "otac istorije", Grk Herodot.

Centar Bodruma smestio se u širokom zalivu kojeg rt sa velikom, krstaškom tvrđavom u središtu (Tvrđava Svetog Petra) deli na dva dela. U zapadnom delu zaliva nalazi se luka, marina za jahte i lepo uređeno šetalište, sa klupama, zelenilom i dečijim igralištima. Duž šetališta ukotvljeni su čuveni turski jedrenjaci - guleti, koji svakodnevno krstare obalama, vozeći turiste na jednodnevne izlete u zalive oko Bodruma. Gradić je i jedna od polaznih stanica čuvenih “Plavih krstarenja” (na turskom: Mavi Yolculuk), sa guletima koji plove ka jugoistoku, Marmarisu i dalje, duž obala prirodom najlepšeg Likijskog poluostrva.

Istočni deo bodrumskog zaliva počinje iza krstaške tvrđave i pretvara se u gradsku plažu. Iako je širina plaže prilično skromna, a zadnji deo kafea i restorančića poređan tik uz ne naročit peščani žal, za one koji od boravka u gužvi turističkog mesta ne očekuju previše, bodrumska gradska plaža je zadovoljavajuća.

Ukoliko na sunčanje obično dolazite u prepodnevnim časovima, većinu plaže ćete zateći praznu, a kafiće zatvorene. Negde oko 11 h iznenadiće vas dolazak kafedžija, koji će u roku od oko pola sata prazne delove plaže ispred svog lokala pretvoriti u mesta ispunjena ležaljkama sa stočićima i suncobranima između njih, te od prostora za peškir neće ostati ništa. Lepa stvar je što se ove ležaljke i suncobrani ne naplaćuju, ali se naravno podrazumeva da ako ih koristite - bez obzira da li ste na plaži sat vremena ili čitav dan, u dotičnom kafeu naručite barem jedno piće.

U večernjim časovima, ležaljke i suncobrani nestanu, a umesto njih peščanu plažu ispune jednostavni drveni stolovi i stolice sa belim stoljnjacima i staklenim čašicama sa svećama. Uz suptilne zvuke talasa na metar, dva od vas, ovde možete uživati u večeri, a umetnički dojam zaslužuje svaku pohvalu.

Izgradnjom velikog broja turističkih sadržaja, od pre dvadesetak godina i susedni zaliv Gumbet (Gümbet, u smeru ka zapadu), postao je deo grada. Interesantno bi bilo posetiti ga u jesen ili zimu i videti koliko ljudi tamo zaista živi, s obzirom da u njemu 99 % sadržaja čine hoteli, restorani, suvenirnice, diskoteke i kafići.

Između centralnog bodrumskog i zaliva Gumbet nalazi se brdovito, “troprsto” poluostrvo, na čijem su se vrhu poređale stare vetrenjače. Niže vetrenjača, u kasno popodne na parkingu se zaustavljaju automobili sa onima koji na ovo mesto dolaze kako bi posmatrali zalazak sunca. I zaista, pogled na čitav bodrumski zaliv - pregršt belih kockica u ružičastom sumraku, zaista je inspirativan.

Tvrđava Svetog Petra - Muzej podvodne arheologije
Bodrum Kalesi

Jedna od najvećih i najočuvanijih krstaških tvrđava uopšte - Tvrđava Svetog Petra, nalazi se u samom srcu Bodruma. Sagrađena je u XV veku, u periodu kada su poslednji zapadnoevropski vitezovi pohodili ovim područjima i dalje bezuspešno pokušavajući da Svetu zemlju oslobode od "nevernika”.

Danas je Bodrumska tvrđava veoma prijatno mesto. Možete se prošetati po prelepim unutrašnjim dvorištima, ali i posetiti nekoliko kula u kojima su smešteni interesantni sadržaji. Posle decenije i po renoviranja, 1978. tvrđava je pretvorena u Muzej podvodne arheologije, sa predmetima pronađenim na egejskoj obali Turske (i u moru), koji potiču još iz Bronzanog doba.

Na otvorenom prostoru velikog dvorišta, na prvom nivou možete videti različite vrste amfora (starogrčke, egipatske, itd) i način na koji su čuvane i skladištene na brodovima. Tu su i prikazi starih presa za masline (sa objašnjenjem na koji način se pravilo maslinovo ulje), peći u kojoj su pečene amfore od gline, i crteži keramičkih cevi antičkog bunara. Unutar dvorišta nalazi se i stara džamija, u kojoj je smešten deo muzejske postavke.

Na zidinama oko dvorišta poređane su table koje govore o vrstama životinja koje su nekada živele, ili još uvek žive unutar zidina tvrđave. U dvorištu ćete videti stare bunare, antičke, kamene pogrebne spomenike i paune koji se šepure šetajući između turista.

U jednom delu tvrđave, u nekoliko kula smešten je Muzej podvodne arheologije, čiji se ulaz dodatno naplaćuje. Između ostalih, ovde možete videti tovar rimskog broda pronađenog na obalama Turske (Glass Wreck Hall) i ostatke olupine "Tektaš Burnu" (Tektaş Burnu), najstarije kompletne olupine na svetu iz perioda klasične Grčke (V vek pre naše ere).

Nešto dalje nalazi se i deo tvrđave u kojem su izložene olupine još tri broda, iz bronzanog doba: Tunç Çağ Batıkları, Gelidonya Burnu Batığı (XII vek pre naše ere) i Şeytan Deresi Batığı (XIII vek pre naše ere). Jedan deo postavke čini i slikoviti presek egipatskog broda, koji je presnosio amfore i bakarne ploče sa ostrva Kipra (Kipar, lat. Cyprium: copper = bakar).

Ipak, najvažniju od svih olupina sa ovih obala čini Uluburun Batığı, do sada najstarija olupina broda pronađena na svetu (XIV vek pre naše ere), koju je 1982. u moru između Kaša i Kekove (kod obala Likijskog poluostrva), zajedno sa Turcima pronašao tim američkih arheologa.

Bodrumska tvrđava - Muzej podvodne arheologije, prostorija u kojoj je izložen tovar iz olupine najstarijeg pronađenog broda na svetu (Uluburun Batığı, XIV vek p.n.e) / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved

Nešto dalje nalazi se kula u kojoj je smeštena veoma dekorativna antička grobnica karijske princeze (Karyalı Prenses), sa ostacima nakita i delovima zida starim 2500 godina. Veruje se da pripada princezi Adi I. I za ovaj deo tvrđave ulaznice se dodatno naplaćuju.

Na jugoistočnom delu zidina je “Engleska kula” (İnglez Kulesi), u kojoj je sav nameštaj i ambijent uopšte uređen kao za vreme boravka krstaša (XV vek). Grbovi i drveni sto, oklopi i panciri, krstaške, ali i osmanlijske zastave, upotpunjuju scenografiju srednjovekovnog zamka.

U donjem delu tvrđave, nalazi se kula Gatino (Gatineau Kulesi), u kojoj je pre osvajanja Turaka u XVI veku bila smeštena tamnica sa instrumentima za mučenje.

KAKO STIĆI: U središnjem delu bodrumskog zaliva (ulaz je sa zapadne strane).

RADNO VREME: Svakog dana, osim ponedeljkom: 8.30 - 17 h. Dodatno, Glass Wreck Hall, Uluburun Wreck Hall i Carian Princess Hall otvoreni su od utorka do petka: 10 - 12 h i 14 - 16 h. Svi delovi tvrđave sa muzejskom postavkom imaju pauzu od 12 do 13 h.
ULAZNICE: Osnovna ulaznica: oko 5 evra. Dodatno: Glass Wreck Hall – oko 3 evra, Uluburun Wreck Hall – oko 3 evra i Carian Princess Hall (Karyalı Prenses) – oko 3 evra.

Mauzolej u Halikarnasu
Mausoleum

U IV veku pre naše ere, današnji Bodrum bio je prestonica antičke države Karije na čelu sa kraljem Mauzolom i njegovom sestrom (i ujedno suprugom) Artemizijom II. Bračni par vladao je pod centralnom upravom Persije, čiji je Mauzol bio satrap (podređeni vladar, koji priznaje vrhovnu vlast druge države). Među mnogim interesantnim crticama iz njihovog života, zabeleženo je i kako je kralj osmislio da od podanika sakupi dovoljno novca za grobnicu, naplaćivanjem poreza za - nošenje duge kose (u to vreme, duga kosa za oba pola bila je uobičajena u ovom delu sveta).

Ipak, najvažniji i najpoznatiji poduhvat ticao se njihove zajedničke, kraljevske grobnice – prve te vrste na svetu, koja je svojom monumentalnošću i količinom raskoši zasenila sve prethodne i postala uzor za gradnju sličnih, do dana današnjeg. Na njoj je zajedno radilo četvoro najznačajnijih antičkih, grčkih vajara tog vremena. Grobnica Mauzola nazvana je po njemu Mauzolej – naziv koji se od tada koristi za sve velelepne grobnice, i jedno je od Sedam Svetskih Čuda antike.

Od nekadašnje raskoši u kamenu i mermeru, danas su na žalost ostali samo temelji i po neki stub, ali i podzemni tuneli u kojima su bili smešteni pogrebni kovčezi. Pre oko stotinu godina, jedan veći deo pronađenog materijala odnešen je u Britanski muzej u Londonu (na primer, statue Mauzola i Artemizije), jedno od nekoliko mesta na kojem se mogu pronaći fantastični arheološki ostaci iz Male Azije i drevne Mesopotamije.

KAKO STIĆI: Nalazi se u ulici Turgut Reis Caddesi, paralelnoj sa zapadnim zalivom centralnog Bodruma (lukom sa brodovima).

RADNO VREME: Svakog dana, osim ponedeljkom: 8.30 - 12 h i 13 -17 h
ULAZNICE: Oko 4 evra

Mindos Kapısı
Kapija kralja Mındosa

Kao i čuveni Mauzolej, i kapija jednog drugog karijskog kralja Mindosa datira iz IV veka pre naše ere. U to vreme Halikarnas je bio okružen zidinama dugim oko 7 km, sa dve kule: Salmakis i Zefirion, na dva kraja grada. Na istočnoj strani, kod kule je postojala kapija Milase kroz koju se ulazilo u grad. Iako ova kapija više ne postoji, ona sa zapadne strane, kod zapadne kule - Kapija Mindosa, sa dve monumentalne kule koje je okružuju, još uvek stoji u ruševinama na zapadnom obodu centralnog dela Bodruma.

KAKO STIĆI: Na zapadnom kraju luke, uzbrdo ulicom Cafer Paşa Caddesi do samog kraja. Ostaci kapije nalaze se sa leve strane.

U okolini...

Iznad centralne bodrumske ulice – magistrale koja povezuje centralni deo grada sa Gumbetom, nalaze se ostaci velikog rimskog amfiteatra Antik Tiyatro. Tokom letnjeg perioda, u teatru u večernjim časovima gostuju poznate turske estradne zvezde i glumci.

Preko puta Bodruma nalazi se nenaseljeno, manje ostrvo Kara Ada („Crno ostrvo”) poznato po pećini sa toplom vodom i lekovitim blatom. Osim tirkizno plave vode oko njegovih obala i jedne uređene plaže, na njemu nema ničega. Drugo, znatno veće ostrvo koje se prostire ka zapadu i koje zaklanja pogled na pučinu, jeste grčko ostrvo Kos, do kojeg svakodnevno možete stići trajektom (oko 45 minuta) ili hidrogliserom (oko 25 minuta).

Osim najvećeg Bodruma, na dugačkom, bodrumskom poluostrvu nalaze se i mnoga druga manja mesta, nekada sela koja su vremenom izrasla u hotelske komplekse i marine za jahte. Najpoznatiji među njima su: Bitez, Torba, Türkbükü, Gündoğan, Yalıkavak, Gümüşlük, najveći Turgutreis i turski džet-seterski Sen Trope u koji pristaju jahte – Göltürkbükü.

Od polovine juna do polovine novembra, između Bodruma i luke Körmen u zalivu Gökova (5 km od Datče - Datça), saobraća trajekt koji značajno smanjuje putovanje od poluostrva na kojem je Bodrum, do onog na kojem se nalazi Marmaris.

BODRUM INFO

KAKO STIĆI

Do Bodruma možete stići na više načina. Jedan od njih je avionom do aerodroma kod mesta Milas, oko 35 km od Bodruma. Naziv aerodroma na koji tokom leta sleće veliki broj čarter letova je Milas - Bodrum Havalimanı. Druga opcija za dolazak je međugradski autobus iz Istanbula (Istanbul – Bodrum: oko 820 km). Treća opcija je kolima. U zavisnosti koji put izaberete, od Beograda do Bodruma na primer, ima oko 1700 km.

PREPORUKA ZA SMEŠTAJ

Hotel Guleç Pension / Uckuyular Caddesi 18. Mali hotel smešten je u samom centru istočnog dela bodrumskog zaliva, na par minuta pešice od gradske plaže (oko 150 m). Iako se nalazi u samom centru, ispred ulaza postoji nekoliko parking mesta za goste hotela. Sve sobe su sa kupatilom, imaju klima uređaj i bežični internet (moguće je oprati veš u vešernici udaljenoj dve radnje od hotela). Noćenje sa doručkom košta između 15 i 20 evra po osobi.

KAKO SE KRETATI KROZ GRAD

Pešice ili dolmušem. Početna stanica dolmuša nalazi se u gornjem, središnjem delu mesta, kod pijace, blizu magistrale.

ZABAVA / NOĆNI ŽIVOT

Sedam kilometara severno od centra grada, putem ka Gumbetu sa leve strane nalazi se vodeni park Dedeman Aquapark. Najbolje je da jedan dan unapred, svoj dolazak rezervišete i platite jednoj od turističkih agencija koje organizuju fakultativne izlete. U tom slučaju, ulaznicu ćete platiti par turskih lira manje, doći će po vas dolmušem (minibusom) i odvesti vas u akvapark, a na kraju vas i vratiti u hotel / www.aquaparkdedeman.com / 10.30 - 18.30 h, odrasli: oko 20 evra, a deca od 7 - 12 god: oko 15 evra.

Noćni život Bodrumu jedan je od čuvenijih. Mnogi Turci tvrde da je posle istanbulskog, najživlji u čitavoj Turskoj. U Bodrumu zaista postoji veliki broj barova, kafea i restorana, koji verovatno mogu da zadovolje većinu ukusa. Većina njih nalazi se na plaži, ili kraj obale mora. Najpoznatija diskoteka na obali Turske - Halicarnassus, nalazi se na kraju istočnog dela bodrumskog zaliva.