UMETNOST PUTOVANJA . . . . . . . . . . . . . . . . . The ART of TRAVEL: TURSKA / Prestonica drevnih Hetita - Hatuša (Hattuşaş), Jazilikaja (Yazılıkaya), Aladžahojuk (Alacahöyük)

*Tekst i fotografije na blogu deo su publikovane knjige o Turskoj (ISBN 978-86-7722-422-6), zaštićeni Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik RS, br. 104/2009 i 99/2011.
*The text and photographs on the blog are parts of the published book on Turkey (ISBN 978-86-7722-422-6), protected by copyright and related rights: Official Gazette of the Republic of Serbia, Nos. 104/2009 and 99/2011.

Hatuša (Hattuşa / Hattuşaş)

Između 1600. i 1200. godine pre naše ere, na području današnje Turske nakon Hata živeli su čuveni Hetiti. Savremenici mesopotamskih naroda, Asiraca i starih Egipćana na primer, Hetiti su iza sebe ostavili zadivljujuće građevinske poduhvate i napravili predivne umetničke predmete, pretežno od metala i pečene gline.

200 km istočno od Ankare, na 1250 m nadmorske visine smestila se nekadašnja prestonica Hetita iz 1600. godine pre naše ere - Hatušaš, ili Hatuša. Dve hiljade kilometara udaljeni stari Egipćani, nekada su sa Hetitima borili oko prevlasti nad Bliskim istokom. Jedna od najčuvenijih bitaka u XIII veku pre naše ere vodila se između Egipćana, na čelu sa legendarnim faraonom Ramzesom II i Hetita, na čelu sa kraljem Hatušilijem, kod Kadeša (današnja Sirija). Po okončanju bitke, utisnut na glinenim pločicama u klinastom pismu nastao je prvi poznati mirovni sporazum na svetu. Danas se Mirovni sporazum iz Kadeša pronađen u Hatuši, čuva u Arheološkom muzeju Istanbula.

Veruje se da je oko 1200. godine pre naše ere Hatuša izgorela u požaru. Nije utvrđeno da li se to dogodilo zbog neke prirodne nepogode, ili je grad spaljen od strane osvajača. Na arheološkom nalazištu pronađene su glinene ploče ugravirane klinastim pismom Hetita, ali i Akađana, koje govore o postojanju radnji asirskih trgovaca blizu hrama, što potvrđuje da su drevni Hetiti bili deo jedne šire, mesopotamske zajednice.

Nekadašnja prestonica Hetita, sastoji se iz dva međusobno 3 kilometara udaljena arheološka nalazišta (drugo je svetilište u Jazilkaji), i deo je UNESCO-ve svetske kulturne baštine. Da bi obišli Hatušu poželjno je da imate sopstveni prevoz. Naime, arheološki ostaci, tvrđava, kapije i drugo, nalaze se međusobno udaljeni na velikoj površini, na padini brda, duž par kilometara jednosmernog puta, kojim prolazite vozilima. Po ulasku na arheološko nalazište, autobusi sa posetiocima i privatni automobili kreću se isključivo ovim putem i zastaju na svakih par stotina metara, na delovima lokaliteta na kojima se nalaze ostaci nekadašnje prestonice. Hodanje oduzima dosta vremena, i može biti veoma loša ideja tokom letnjih vrućina. Nije preporučivo previše silaziti s puta, jer po livadama gde nema turista, ima zmija.

Počev od ulaza na lokalitet, ostaci Hatuše poređani po redu su: Kapija i zidine (replika dela nekadašnjih, dužine 6,5 km); Donji grad i Veliki hram (ostaci Kraljevske palate – Büyükkale) i kameni kontejneri sa lavljim glavama; Aslanlı Kapi - Lavlja kapija, nastala u doba kad su se i u drugim delovima mediteranskog basena gradile kiklopske zidine i lavlje kapije (u Mikeni, u Grčkoj na primer, ili u Butrintu, u Albaniji); Yer Kapi („otvorena kapija“) sa 70 m dugim tunelom od masivnih blokova kamena, koji vodi od unutrašnjih do spoljnjih zidina grada (iako neki tvrde da su hetitski vojnici prolazili tunelom kako bi sa druge strane iznenadili eventualne neprijatelje, drugi su mišljenja da je kapija služila u ceremonijalne svrhe); Sfinksli Kapi („Kapija sfingi“) nalazi se tačno iznad brda sa tunelom - od ukupno četiri sfinge, jedna je još uvek tu, druga je u Pergamonskom muzeju u Berlinu, treća u Istanbulu, a poslednja je nestala; Kral Kapısı (Kraljeva kapija), jedna od najbolje očuvanih kapija grada, nekada je imala i drvena vrata visine od oko 5 m (na levom delu ulaza nalazi se replika jednog od hetitskih božanstava obučenog u ratnika - original je u Muzeju anadolijskih civilizacija, u Ankari); Nişantaş / Nişantepe – ulazna kapija sa reljefima koji podsećaju na sfinge, zdanja za koje se veruje da je u njemu živeo poslednji hetitski kralj Šupiluliuma II, sa ugraviranim tekstom za koji se veruje da je napisao; Tvrđava sa prostorijama u kojima je pronađeno oko 8000 glinenih pločica, urezanih u klinastom pismu.

U samom selu Boğazkale, u blizini arheološkog nalazište nalazi se muzej sa nekim od predmeta pronađenih na lokalitetu. Ipak, najvredniji su smešteni u Muzeju anadolijskih civilizacija, u Ankari.

Svake poslednje nedelje juna u selu Boğazkale i susednom mestu Čorum (Çorum), organizuje se nedelja hetitske kulture. U Čorumu se nalazi i lokalni muzej u kojem možete videti još neke predmete pronađene u Hatuši, ali i u dvadesetak kilometara udaljenom mestu Aladžahojuk.

KAKO STIĆI: 198 km istočno od Ankare - put za Kirikale (Kırıkale) i Čorum (Çorum). Posle mesta Sungurlu, skrenite desno na sporedni put ka Hatuši. Na samom lokalitetu, put - staza na oko 8 km dugoj pretežno uzbrdici, vodi do najvažnijih delova nalazišta.
RADNO VREME: Svakodnevno, 8 - 17 h
ULAZNICE: Oko 5 evra

Jazilikaja (Yazılıkaya)

Oko 3 km severoistočno od Hatuše nalazi se hetitsko svetilište koje se danas na turskom naziva Jazilikaja (Yazılıkaya). Između stena, u malenom klancu i ispred njega videćete ostatke reljefnih prikaza hetitskih hramova, sa predstavama oko stotinu njihovih bogova i boginja (od ukupno čak 1000). Na ovom mestu možete videti jedno od najzapadnije lociranih, originalnih reljefnih prikaza najranijih, istočnih civilizacija.

Simpatični reljefi božanstava sa visokim kapama koji se kreću u koloni, ali i drugi „zasebni bogovi“, najbolje su suncem osvetljeni između 11 i 13 h. U to vreme ispred ulaza u lokalitet nalazi se i najveći broj lokalnih prodavaca suvenira.

U okolini zaboravljenih predela ovog dela Anadolije stanovništvo je mahom siromašno, čak i ulični psi i mačke deluju neuhranjeno. Značajan deo populacije čine i Kurdi. Verovatno svesna ovog problema, vlast je lokalno stanovništvo organizovala u zadruge (kooperatif) u kojima ih uče da tkaju ćilime ili alatkama dube bazaltno kamenje na isti način kao drevni Hetiti, ne bi li nešto od ovih suvenira prodali turistima koji posećuju lokalitet.

ULAZNICE: Oko 2,5 evra

Aladžahojuk (Alacahöyük)

Selo Aladžahojuk (Alacahöyük, ili Alaca Höyük) nalazi se 40-ak kilometara istočno od Hatuše. U sred anadolijske nedođije, sa usputnim konjskim zapregama na prašnjavom putu, našlo se na mestu jednog od nekadašnjih, važnijih hetitskih naselja. Monumentalna kapija sa sfingama i reljefne dekoracije frizova (4500 - 1300. godine p.n.e), posle 5 - 6 hiljada godina još uvek su tu, ali se originali nalaze u suterenskom delu Muzeja anadolijskih civilizacija u Ankari. U istom muzeju izloženo je i trinaest kraljevskih grobnica civilizacije koja je prethodila Hetitskoj (Hati, na primer: XXIV - XXII vek pre naše ere), koje su ovde pronađene.

Ako imate vremena, možda ćete u blizini sela uspeti da pronađete ostatke jedne od prvih brana na svetu, koja potiče iz XIII veka pre naše ere. Priča se da u vreme kada je podignuta, ova brana nije bila i jedina. Sazidana je posle velikog perioda suše, koja je primorala Hetite i kralja Tudhaliju IV, na uvoz žita od Egipćana.

Najinteresantniji predmeti pronađeni u Aladžahojuku su metalni “sunčevi diskovi” i oni sa životinjama, za koje se još uvek ne zna čemu su tačno služili (pretpostavlja se da su imali neku ritualnu namenu). Originale dva najpoznatija možete videti u Muzeju anadolijskih civilizacija, u Ankari. Jedan od njih, napravljen u ogromnim razmerama postavljen je da stoji na kružnom toku jedne od ankarskih gradskih avenija.

Preko puta ulaza u arheološko nalazište Aladžahojuk, nalazi se kafanica Hittite Cafe (“Hetitski kafe”) u kojoj se po veoma pristupačnim cenama možete okrepiti, ili užinati čuveno tursko gözleme (hlebno testo nalik palačinki, punjeno izmrvljenim belim sirom, peršunom i kuvanim krompirom, sa začinima).

KAKO STIĆI: Oko 42 km od Hatuše: 20-ak km severno (nazad ka glavnom putu Ankara – Čorum), a zatim sporednim putem ka istoku (D -190), odakle na raskršću u sred nedođije, još 9 km ka severu do arheološkog nalazišta.Putokazi su uredno obeležni.

RADNO VREME: Svakodnevno, 9 - 17 h

ULAZNICE: Oko 2 evra