UMETNOST PUTOVANJA . . . . . . . . . . . . . . . . . The ART of TRAVEL: TURSKA / Konja (Konya), grad vrtećih derviša

*Tekst i fotografije na blogu deo su publikovane knjige o Turskoj (ISBN 978-86-7722-422-6), zaštićeni Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik RS, br. 104/2009 i 99/2011.

*The text and photographs on the blog are parts of the published book on Turkey (ISBN 978-86-7722-422-6), protected by copyright and related rights: Official Gazette of the Republic of Serbia, Nos. 104/2009 and 99/2011.

U poseti Mevlani i vrtecim dervišima...

Na oko 1040 m nadmorske visine nalik tepsiji ravne visoravni južne Anadolije, pre nego što krajolik daleko na jugu označi početak venca planina Taurus (Toros Dağları) i dug spust ka Mediteranu, nalazi se Konja (Konya), jedan od najčuvenijih i ujedno najtradicionalnijih mesta Turske. Grad sa populacijom od oko milion stanovnika, pre svega je poznat kao religiozni centar turskog Seldžučkog carstva i mesto gde je u XIII veku osnovan red vrtećih derviša.

Osim u centru grada, gde možete videti pojedinačne ostatke seldžučkih zdanja (većinom iz XIII veka), ostatak Konje čini novogradnja, a širi centar soliteri od stakla čiji su oblici neretko nalik minaretima.

Bivša hetitska Kuwanna, frigijska Kowania, rimski Ikonijum (Iconium), a kasnije i vizantijska Lycanoia jedno kratko vreme bila je sedište vizantijske pravoslavne patrijaršije. U I veku, u Ikonijumu je hrišćanstvo propovedao Sveti Pavle, a u gradu je rođena i jedna od istočnjačkih svetica - Sveta Tekla.

U XII veku Konju su osvojili Turci Seldžuci, koji su oformili čuveni Sultanat Rum (ili Ikonijski sultanat) i većinu crkvi pretvorili u džamije (Rum na turskom znači Rim, čime su Turci želeli da se predstave naslednicima Rimske imperije na tlu Anadolije). Od 1220. do 1237, najveći seldžučki sultan Aladin Kejkubat ('Ala' al-Din Kayqubad) vladao je iz Konje. U tom periodu, u Konji su sazidana neka od najlepših zdanja u seldžučkom stilu (većinom medrese), čija pročelja sa reljefnom dekoracijom u kamenu i pretežno tirkiznim pločicama još uvek možete videti. Mnoga od njih danas su muzeji.

Godine 1228. veliki persijski pesnik, filozof i učitelj Dželaledin Rumi (Celaleddin-i-Rumi), u Turskoj kasnije znan skraćeno kao Mevlana (na turskom: “Naš učitelj”), preselio se sa porodicom u Konju. Rođen 1207. blizu mesta Mezar-i-Šarif u Persiji (današnjem Avganistanu), svojim pesmama i životnom filozofijom baziranoj na toleranciji, propovedao je o tome da muzika i ples najviše od svega, vernika mogu da približe Bogu. Bio je velika inspiracija derviškom redu sufista (takozvanim „vrtećim dervišima“), koji je osnovao njegov sin Veled posle očeve smrti. Mevlanina najpoznatija pesma Mesnevija, predstavlja suštinu verovanja sufizma.

I danas, muslimani često dolaze u posetu Mevlaninom mauzoleju, naročito pre odlaska na hadžiluk u Meku. Ipak, najveća gužva nastane u decembru, na godišnjicu njegove smrti kada u Konji možete prisustvovati festivalu Seb-i Aruz, smotri sofisticiranog derviškog plesa po imenu sema, na mestu gde je i nastao.

Obučeni u specifične konusne kape, crne mantije i bele haljetke, sa desnom šakom okrenutom na gore (ka Bogu), a levom ka zemlji, postepeno se vrteći oko sebe derviši ulaze u trans i sjedinjuju sa Bogom. U takvoj vrsti transa mogu se okretati veoma dugo, pa deluje kao da potpuno „izgube“ osećaj za ravnotežu.

Mevlana Tekkesi Müzesi / Muzej-mauzolej Mevlane

Muzej Mevlane, osnivača reda vrtećih derviša, predstavlja kompleks u čijem se središtu nalazi njegov mauzolej. Ako ste u ovom gradu, ne možete ga promašiti - prepoznatljiv deo kompleksa sa tirkiznom, konusnom tkzv. "zelenom kupolom" (Yeşil kubbe), najpoznatija je građevina Konje sazidana još davne 1274. godine.

U okviru kompleksa možete videti: šadirvan (česmu), derviške ćelije (na istočnoj i južnoj strani kompleksa), kuhinje, biblioteku, kao i grobnice Mevlane i njegovog oca, takođe religioznog mislioca i filozofa; Semahan – kružnu sobu iz XVI veka napravljenu za ritual vrtećih derviša, najpoznatiju u Turskoj, sa izloženim frulama od trske - nej (ney, tipični derviški muzički instrument, koji bi duhovni učitelj poklanjao svojim učenicima), i predivne tepihe, među kojima i najskupoceniji svileni tepih na svetu – 500 godina star „persijaner“.

Prema običajima u semahanu, muškarci su ritualni ples derviša posmatrali odozdo, a žene sa galerije, dok su na platformi sedeli muzičari. Sada se u prostoriji nalaze ćilimi i instrumenti. U susednoj sobi smešteni su originalni rukopisi iz perioda između XII i XIX veka, deo Prorokove brade, primeri islamske minijature i kaligrafije.

INFO: U istočnom delu centra, Mevlana Mahallesi / 9 - 18.30 h / ulaz: oko 1 evro

U kuhinji kompleksa nalaze se voštane figure derviša u pozi obavljanja svakodnevnih poslova. Tu je i figura derviškog kandidata (nevniyaz) koji bi tri dana proveo u molitvi - sam u prostoriji, čekajući da ostali odluče da li će ga primiti na učenje.

Interesantno je da je prema izvornim običajima, prvobitna derviška inicijacija trajala 1001 dan i sastojala se od teškog rada u toku kojeg je kandidat trebalo da nauči 18 delatnosti, među kojima i čišćenje toaleta i serviranje hrane. Ako bi se 1002. dana probudio i pronašao svoje cipele u ćeliji, to bi bio znak da je zadatak uradio uspešno. Kada bi postao derviš, kandidat je mogao ako želi, i da se vrati svom prethodnom životu, čak i oženi.

Ceremonija derviškog plesa po imenu sema, zaštićena je kao deo UNESCO-ve svetske nematerijalne kulturne baštine. Obavlja se u tradicionalnim kostimima koji odišu simbolikom: konusnom kapom od kamilje dlake - sikke (koja predstavlja sopstveni ego), crnoj mantiji - tenure (koja predstavlja posmrtni pokrov) i beloj košulji. Vrteći se, njihove mantije se „otvaraju“ čime im „duša napušta ovozemaljske vrednosti“ i ulaskom u trans postaju nebeska bića.

Derviši se okreću sa desnom rukom uzdignutom na gore – prema Bogu (milost božju primaju sa neba) i levom okrenutom ka zemlji (primljenu milost direktno prenose na ljude, na Zemlju), a da pri tome ništa od toga ne zadržavaju za sebe. Ples se sastoji iz tri faze. U poslednjoj, njihov učitelj – reinkarnacija samog Mevlane, pridružuje im se na podijumu. Njegova pojava simboliše Sunce, a derviši koji se oko njega vrte – planete. Vrte se uvek s desna na levo.

Svake godine od 10. do 17. decembra, povodom godišnjice Mevlanine smrti (17. decembar 1273), održavaju se ceremonije derviškog plesa. Tokom jula i avgusta, pored kompleksa Mevlane povremeno se organizuju sema plesovi vrtećih derviša. Ipak, osim u Konji, većina poznavalaca se slaže da ćete najbolji derviški ples u Turskoj videti u prostoru Galata Mevlihane, u Istanbulu, blizu Galata kule. (Članovi Galata Mevlihane bili su gosti Doma omladine u Beogradu, pre destak godina).

Odlukom prvog predsednika Turske - Ataturka, bratstvo vrtećih derviša i njihov ples bili su zabranjeni dekretom iz 1925. godine, te je nakon 1927. godine Mevlanin kompleks pretvoren u muzej. Ipak, 1954. godine specijalnom dozvolom vlade dervišima iz Konje dozvoljeno je da održavaju svoj ritualni ples tokom dve nedelje decembra. Muzej Mevlane i danas privlači ogroman broj posetilaca.

Alaaddin Tepesi / Aladinovo brdo i centar grada...

U blizini Mevlaninog kompleksa nalazi jedna od arhitektonski najlepših malih džamija, koja neodoljivo podseća na takozvane “barokne džamije" Istanbula (Dolmabahče i Ortakoj) - Aziziye Camii. Oko 150 m zapadno od nje, nalazi se glavni bazar Konje.

Od kružnog toka kraj Mevlaninog kompleksa, glavnom ulicom Mevlana Caddesi pravo stižete do zapadnog dela najužeg centra - Aladinovo brdo (Alaaddin Tepesi). Na brdu se nalazi park Alaaddin Parkı, a u njemu džamija sultana Aladina - Alaaddin Camii i ostaci seldžučke palate Alaaddin Keykubat Sarayı, iz XIII veka (ili: Selcuklu Sarayı, na severnom obodu brda – natkrivena lukom).

Sa severne strane brda, stotinak metara ulicom u smeru ka severu videćete jednu od najlepših seldžučkih građevina Konje - Karataj medresu (Karatay Medresesi) iz 1251. godine, nekadašnji Islamski univerzitet, sada Muzej keramike i pločica. Njena spoljašnjost, a naročito unutrašnjost, sa velikom kupolom ukrašenom geometrijskom kompozicijom tirkiznih i crnih pločica iz XIII veka, špicastim lukovima i zidovima u istom maniru, čini je jednom od najposećenijih seldžučkih građevina Konje.

U muzej-medresi možete videti ostatke originalne keramičke dekoracije koja potiče iz različitih seldžukih zdanja u okolini, a koja neodoljivo podseća na staru kinesku keramiku, sa cvećem, paunovima, čak ljudskim likovima. U jednom delu nalazi se prostorija sa grobnicom Emir Dželaledin Karataja (Emir Celaleddin Karatay), osnivača ove medrese i jednog od najvećih generala, državnika i vezira seldžučkog carstva.

Sa zapadne strane brda preko puta ulice, nalazi se još jedan biser seldžučke arhitekture, danas Muzej drvoreza i kamenoreza - Taş ve Ahşap Eserler Müzesi, sa predivnom ulaznom kapijom, u duborezu. Zbog vitkog, dekorativnog minareta nekadašnje medrese koji se nalazi kod ulazne kapije, zdanje nazivaju još i İnce Minare (na turskom: bivša „Akademija vitkog minareta“). Nešto dalje nalazi se mali trg Zafer Meydanı, sa zlatnom statuom Mevlane.

Jugoistočno od brda, ulicom Sirçali Medrese Caddesi, nakon oko 100 m ugledaćete kapiju još jedne seldžučke medrese - Sirçali Medrese, čiju unutrašnjost možete posetiti. Na žalost, krov medrese više ne postoji, ali zato zidovi sa predivnim radom od gleđosanih pločica još uvek plene pažnju posetilaca.