UMETNOST PUTOVANJA . . . . . . . . . . . . . . . . . The ART of TRAVEL: TURSKA / Kušadasi, Efes, Selčuk i Marjemana

*Tekst i fotografije na blogu deo su publikovane knjige o Turskoj (ISBN 978-86-7722-422-6), zaštićeni Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik RS, br. 104/2009 i 99/2011.

*The text and photographs on the blog are parts of the published book on Turkey (ISBN 978-86-7722-422-6), protected by copyright and related rights: Official Gazette of the Republic of Serbia, Nos. 104/2009 and 99/2011.

KUŠADASI (KUŞADASI)

Nekada malo mesto, 12 kilometara od velikog, antičkog grada Efesa i 95 kilometara južno od centra ovog dela zemlje – Izmira, danas je je jedna od turističkih meka Turske. Nalazi se u zalivu, koji sa južne strane “zatvara” grčko ostrvo Samos. U samom gradiću živi oko 50 000 ljudi, ali se tokom letnje sezone njihov broj popne i na pola miliona, kada region preplave turisti iz Turske, sa Balkana i ostatka Evrope.

Sa rive u samom centru, vidi se poluostrvo Guverdžin ada (Güvercin Ada – “ostrvo golubova”), po kojem je Kušadasi u novije vreme i dobio svoj naziv (“kuş” - ptica i “ada” - ostrvce). Gledano iz vazduha, oblik ostrva – poluostrva podseća na glavu ptice. Na poluostrvcetu se nalaze ostaci utvrđenja i male privatne plaže sa kafićima.

Za vreme vladavine Vizantije, Kušadasi je nosio naziv “Efes – Novi grad” (Efesus Neopolis), u doba pod okupacijom Đenovljana i Venecijanaca nazvali su ga Skala Nova (Scala Nova), a tek u XX veku Turci su ga prozvali sadašnjim imenom. Današnji stanovnici Kušadasija, svoje mesto ponekad skraćeno zovu “Ada”.

Osim turista koji dolaze na letovanje, Kušadasi je vremenom postao omiljena stanica velikih “kruzera”, ogromnih brodova - hotela na vodi. Godine 2003, deo državne luke prodat privatnoj kompaniji koja je luku preuredila za potrebe luksuznih brodova koji krstare Mediteranom.

Iako u samom mestu nema uređenih plaža, oko 4 kilometara južno od užeg centra nalazi se velika, peščana i uvek krcata Ladies Beach, nekada isključivo namenjena ženskoj populaciji zbog čega je do danas ostao ovaj naziv. Oko 24 kilometara južnije, dan možete provesti na plaži u okviru Nacionalnog parka Dilek – Guzeldžamli (Güzelcamli), u zalivu Kalamaki.

U samom centru Kušadasija, atmosfera je veoma slična onoj u turističkom gradu Marmarisu – gužva i šarenilo krpica i suvenira u uzanim i arhitektonski ne naročito zanimljivim ulicama, kafići i barovi, kao i prodavnice kože i tepiha, koje su počele da niču 80-tih godina XX veka.

Najpoznatija građevina centralnog Kušadasija, nedaleko od luke i poluostrva ptica jeste nekada veliki karavan saraj Okuz Mehmed paše (Öküz Mehmet Paşa Kervansaray) iz 1618. godine. Sagrađen za potrebe skladištenja robe koja je stizala u luku sa brodova, danas je preuređen u luksuzni “Club Caravanserai Hotel” sa 4 zvezdice. U unutrašnje dvorište hotela možete ući i ako niste gost, i razgledati.

Ako od karavan saraja krenete pešačkom ulicom Barbaros Bulvar, a onda skrenete desno ka delu gradića na uzvišenju, odmah iznad centra videćete siromašnu mahalu sa kućama koje samo što se nisu raspale. U nekima od njih doduše, možete naići na jeftin, pristojan, a centralno lociran smeštaj, a ako ste smešteni na vrhu, iz pansiona ćete uživati i u lepim vidicima koji se sa brda pružaju na centar mesta, poluostrvce i more.

Osim u centru Kušadasija, par kilometara od grada možete odsesti u nekom od velikih hotelskih kompleksa koji se ni po čemu ne razlikuju od onih u ostalim turističkim mestima Turske.

Istočno od centra proteže se riva dužine oko jednog kilometra, sa prodavnicama, restoranima i dokovima ukrašenim novim spomenicima. Jedan od njih je i spomenik ostvu ptica po kojem je Kušadasi dobio ime.

Ako ste ljubitelj noćnog života, osim onog u uličicama samog centra, možete prošetati i do Jilandži Burnu (Yılancı Burnu), poluostrva iza Guvendžin ade sa kafićima na plaži.

Za one mlađe, u okolini Kušadasija postoje tri vodena parka sa najrazličitijim sadržajima, od kojih dva važe za neke od najvećih u Evropi. “Adaland” je udaljen oko 4 km i u njemu se povremeno organizuje šou sa delfinima, dok se “Aquafantasy” nalazi 6 km severno od centra Kušadasija. Južno od centra, na udaljenosti od oko 5 km smestio se hotelski kompleks sa vodenim parkom “Longbeach Aquaresort”.

Iz centra Kušadasija, za većinu akva parkova postoji organizovan besplatan prevoz dolmušima (minibusevima), a radno vreme tokom letnje sezone je isto – otvoreni su od 9 do 18 h.

U okolini ...

Najpoznatiji jednodnevni izlet iz Kušadasija, koji većina turista s pravom ne propušta jeste 12 km udaljeno, veliko i značajno arheološko nalazište Efes, ali i obližnji Selčuk sa tvrđavom Svetog Jovana i mesto na kojem je preminula Bogorodica - Marjemana.

Možete odlučiti da pođete na jednodnevni izlet brodom do obližnjeg 1,4 nautičku milju udaljenog, grčkog ostrva Samos. Iako se nalazi na samo 1,5 km od turskog kopna, od luke Kušadasija do glavnog grada ostrva Samos brod putuje nešto više od sat vremena.

Najinteresantniji događaj vezan za Kušadasi i okolinu, na žalost ne dešava se u vreme turističke sezone i malo ljudi iz inostranstva ima priliku da mu prisustvuje. U pitanju je godišnji Festival rvanja kamila u Selčuku, gradiću 15 km udaljenom od Kušadasija, koji se održava svake godine u januaru.

20-ak kilometara od Kušadasija, u kopnu, nalazi se jedno od najpiktoresknijih turskih "etno-sela" - Širindže (Şirince). Na obronku brežuljaka, među vinogradima i poljima suncokreta, Širindže je omiljeno mesto za izlet stanovnika Izmira, Kušadasija i okolnih većih mesta, uz pauzu za ručak - domaću kuhinju u lokalnim restoranima. Neki od restorana imaju svoje vinograde i u okviru lokala prodaju domaće vino: http://umetnostputovanja.blogspot.rs/2016/03/turska-etno-selo-sirindze-sirince.html

EFES (EPHESUS)

Arheološki lokalitet Efes sigurno je jedno od turistički najposećenijih mesta u čitavoj Turskoj, koje tokom letnjeg perioda dnevno poseti više hiljada turista - oko 2 miliona godišnje. Pomnožite broj turista sa cenom ulaznice od 10 evra (ne računajući dodatne ulaznice za rimske vile, u koje ne uđu svi) i videćete koliko zemlja može godišnje da zaradi samo od arheološkog nalazišta Efes. Inače, na prostoru Turske otprilike na svakih 50-ak kilometara postoji neki lokalitet, najčešće iz perioda antike.

U starom veku Efes je bio veliki, prosperitetan grad i mediteranska luka (danas se zbog nanosa mulja obližnje reke, more nalazi na oko 6 km od ostataka grada). Osnovan je u VII veku pre naše ere, kada je njime vladao nomadski narod Kimerijci, ali je procvat doživeo kasnije, za vreme Lidijaca, Persijanaca, Grka (bio je jedan od 12 članica Jonske lige) i Aleksandra Velikog, a naročito za vreme vladavine Rimske imperije (I pre naše ere - II vek naše ere). Za vreme vladavine prvog rimskog cara Oktavijana Avgusta, Efes je zvanično proglašen metropolom, zbog čega su razni gradski natpisi pronađeni na lokalitetu bili ispisani dvojezično – na grčkom i latinskom. Jedno vreme, u I veku pre naše ere sa svojih 250 000 stanovnika Efes je bio drugi po veličini najveći grad na svetu, posle carskog Rima.

U III veku naše ere, grad je potreslo više jačih zemljotresa, a kroz njega je protutnjala i horda Gota. Posle toga, Efes je napušten i postepeno pao u zaborav. Osim na području arheološkog lokaliteta, nekadašnji grad Efes protezao se sve do današnjeg, 3 kilometara udaljenog mesta Selčuk, o kojem će kasnije posebno biti reči.

Arheološko nalazište

Najveći broj antičkih spomenika arheološkog nalazišta Efes, nalazi se sa leve i desne strane dve (od ukupno tri) popločane ulice iz perioda antike, koje ne samo da i danas postoje, već ćete obilazeći Efes upravo njima koračati. Čim uđete u lokalitet i prođete kroz drvored, naći ćete se na raskršću dve od navedene tri ulice. Sa vaše desne strane videćete kolonade koje su nekada oivičavale Lučku ulicu (Harbour street), koja je (kako joj ime kaže) vodila ka luci. Na kraju ulice možete pogledati ostatke Crkve Device Marije, sagrađene u V veku naše ere, kao i gimnazijuma sa termama.

Jedna od dve najvažnije ulice Efesa sa mnoštvom antičkih ostataka, počinje sa leve strane, na kraju već pomenutog drvoreda. Na početku Mermerne ulice (Marble street) nalazi se grčki, helenistički teatar (jedan od dva u Efesu) i nekadašnje mesto skupštine.

Na kraju ulice, sa desne strane možete videti pročelje Celzusove biblioteke (Julius Celsus Polemaeanus) renovirano krajem 70-tih godina XX veka, koju je u II veku naše ere sagradio Celzusov sin. Osim za potrebe skladištenja spisa, građevina je naime, podignuta i kao monumentalna grobnica samog Celzusa. Statue koje i danas stoje u nišama pročelja ovog zdanja, trebalo je da predstavljaju osobine pokojnog Celzusa: mudrost (sofia), znanje (episteme), sudbinu (ennoia) i vrline (arete). U delu gde je bila smeštena biblioteka, čuvano je oko 12 000 dokumenata. Do pre nekoliko godina neki od dokumenata bili su izloženi unutar biblioteke, ali su povučeni i odnešeni u Muzej Efesa. Između ostalih, mogli ste da vidite spise o kupoprodaji kuće ili sklapanju braka sa dva svedoka, iz I veka naše ere.

Između teatra i biblioteke, sa desne strane mogu se videti kolonade tržnice iz III veka pre naše ere, a na pločniku interesantan reljef oivičenog otiska stopala, za koji se dugo vreme mislilo da je putnicima i strancima pokazivao smer kretanja ka javnoj kući (The House of Love), koja se navodno nalazila na samom ćošku Mermerne ulice, preko puta Celzusove biblioteke. Najnovija istraživanja međutim, ne potvrđuju ovo teoriju.

Na mestu gde se završava Mermerna ulica, sa leve strane uzbrdo počinje dugačka, takođe popločana ulica Kuretes (Curetes street), čiji je pločnik poslednji put popravljan još u IV veku naše ere!

Na samom početku ulice, sa desne strane nalazi se osmougaona grobnica princeze Arsine IV iz I veka pre naše ere, a odmah iza nje ulaz u fantastične rimske vile (koje se dodatno naplaćuju). Sa leve strane ulice nalaze se ostaci nekadašnjeg muškog javnog kupatila – Latrine, u kojem i danas možete videti mermerna “sedišta” – preteče toaleta, poređana jedna do drugih u obliku slova “L”, oko malenog bazena. Sedeći na njima i obavljajući nuždu u krugu prijatelja, na ovom mestu vodeći muškarci Efesa sklapali su poslove i razmatrali važne odluke. Ispod sedišta nalazila se kanalizacija, a ispred mali kanal kojim je tekla sveža voda (za pranje ruku). Dodatno, u upotrebi je bio i smokvin list, ali i čuvena “četka za brisanje” nakon velike nužde, koju su u okviru svoje obavezne ratne opreme, nosili i rimski vojnici!

Nešto dalje, sa leve strane videćete lučnu građevinu - Hadrijanov hram (The Temple of Hadrian - hram cara Hadrijana), sagrađen u slavu boginje Artemide, iz II veka naše ere, a zatim i ostatke jednog od javnih kupatila. Poslednje poznato zdanje u ulici, takođe se nalazi sa leve strane. U pitanju je Trajanova česma (The Fountain of Trajan) posvećena Aristionu, iz II veka naše ere.

Na vrhu ulice Kuretes, proći ćete kroz takozvanu Herkulovu kapiju (The Gate of Hercules) sa čije se leve i desne strane nalaze stubovi sa statuama Herkula umotanog u lavlju kožu. Na vrhu kapije nekada se nalazila statua boginje pobede Nike ("Pobednice"), koja se danas nalazi sa strane, pored kapije.

U delu ulice iza kapije, sa leve strane videćete spomenik posvećen Gaju Memiusu (The Gaius Memmius Monument) iz I veka naše ere, koji je podigao njegov otac, diktator Sula. Na spomeniku se mogu videti reljefni prikazi Sule, njegovog sina Gaja i unuka Memiusa.

Preko puta ovog spomenika, nalazi se hram imperatora Domicijana (The temple of Domitian) iz I veka naše ere. Sagrađen posle smrti Domicijana, hram je u stvari posvećen njegovom ocu, caru Vespazijanu. Ovaj rimski hram bio je jedan od prvih hramova posvećenih carevima. Međutim, kada je Domicijan postao omražen u narodu, ovaj spomenik je srušen, a njegovo ime izbrisano iz natpisa na hramu.

Nešto dalje, sa leve strane nalaze se ostaci Poliove javne česme - fontane (The Fountain of Pollio) iz I veka naše ere, ostaci gradske većnice - Pritanejona (Prytaneion), bazilike i manjeg teatra – Odeona iz II veka naše ere. Odeon je mogao da primi 1500 ljudi i služio je za koncerte, kao i okupljanja gradskog veća.

Sa desne strane, preko puta teatra videćete ostatke agore iz I veka pre naše ere, u ruševinama (pronađeni artefakti nalaze se u Muzeju Efesa, u Selčuku), a na samom kraju lokaliteta i rimska javna kupatila i toalete iz II veka naše ere, koja su kasnije korištena i kao gimnazijum.

Rimske vile 2 (Yamaç ev 2)

Na obronku brda u centru antičkog grada Efesa, na površini od oko 4000 m2 nalaze se veoma očuvani ostaci Rimskih vila (na latinskom: insulae). Deo koji je do sada istražen (Rimske vile 2) sastoji se iz šest celina – stanova, odvojenih posebnim ulazima. Između donjeg dela vila i ulice Kuretes, pronađeni su ostaci nekoliko prodavnica gotove hrane (tabernae).

Višespratne rimske vile podignute su za vreme perioda carstva, tokom I i II veka naše ere. Sastoje se iz unutrašnjeg dvorišta sa fontanom, koji su okruživale ostale prostorije kuće. Sistem kanalizacije sa cevima od terakote, kao i bunari, omogućavali su da vile budu snabdevene svežom vodom.

Dnevne sobe i holovi vile bili su veoma bogato dekorisani podnim mozaicima, zidnim slikarstvom - freskama, kao i frizovima sa reljefima u slonovači, dok su kuhinje i toaleti bili nešto jednostavniji. Na žalost, gornji spratovi danas se mogu videti samo u fragmentima, i možemo samo da naslutimo njihovu bogatu dekoraciju.

Nakon serije nekoliko jačih zemljotresa, u III veku naše ere rimske vile u Efesu su oštećene i napuštene. U vizantijskom periodu, naročito u VII veku naše ere, unutar njih bio je smešten zanatski centar za potrebe lokalnog stanovništva, sa mlinovima, kovačima i grnčarima.

Hodajući između prostorija nekadašnjih vila, videćete arheologe koji pokušavaju da sklope, kako to oni nazivaju – najveću slagalicu na svetu. U pitanju su delići mermernih podova i oplate zidova vila pronađenih na podu prostorija, koje danas stoje u redovima plastičnih gajbica. Arheolozi koji ih slažu komad po komad, prognoziraju da će “slagalice” biti sastavljene uskoro!

INFO: 12 km severoistočno od Kušadasija i 75 km južno od Izmira (od čega je 57 km autoput) / Svakodnevno, 8 - 18.30 h / Ulaznice: oko 10 evra) / dodatno: ulaznice za obilazak rimskih vila: oko 8 evra / Parking: oko 3 evra.

SELČUK (SELÇUK)

Nadomak arheološkog nalazišta Efes, u smeru suprotnom od onog ka Kušadasiju, nakon samo par kilometara dospećete u gradić Selčuk. Mnogi turisti ne znaju da je područje današnjeg Selčuka nekada bilo deo velikog, antičkog Efesa. Zbog ove činjenice, i u njemu se nalaze ostaci iz perioda antike, ali i nekih kasnijih vremena. Ako dođete u Selčuk, ne bi trebalo da propustite: ostatke nekadašnjeg svetskog čuda – Artemizijuma, tvrđavu Svetog Jovana, Muzej Efesa i Džamiju Ise bega. U samom centru Selčuka nalaze se i ostaci akvadukta, na čijim se stubovima kao i na stubu Artemizijuma, gnezde rode.

Artemidin hram - Artemizijum (Artemision / Artemisium)

Godine 550. pre naše ere, na mestu gde se danas nalazi predgrađe gradića Selčuka (3 km istočno od Efesa), na obali mora stajao je najveći antički hram na svetu – Artemidin hram (Artemizijum), nekada deo Efesa i jedno od Sedam svetskih čuda antike. Danas se na mestu hrama nalazi samo jedan izuzetno visok stub, na čijem se vrhu gnezde rode. Stub je okružen polu-močvarnim terenom, sa ponekim ostacima preostalih stubova u vodi, po kojoj plove patke i guske, i raste trska.

Arhitektonski gledano, Artemizijum je imao odlike klasičnog grčkog hrama nalik na primer, Partenonu na Akropolju (u Atini), ali dimenzija 115 x 55 metara. Unutar hrama nekada je stajala velika, mermerna statua boginje plodnosti Artemide, čije su rimske kopije sačuvane u Muzeju Efesa.

Artemidin hram u Efesu navodno je bio razaran čak sedam puta. Najveća razaranja napravio je izvesni ludi Herostrat 356. godine pre naše ere, koji je želeo da mu na taj način ime uđe u istoriju, a kasnije je (401. godine naše ere), dokrajčen od strane hrišćana. Osim u Muzeju Efesa u Selčuku, ostake Artemizijuma možete videti i u Britanskom muzeju (British Museum) u Londonu.

INFO: Ako putujete sopstvenim prevozom, do ostataka Artemizijuma koji se nalazi sa leve strane pred sam ulazak u Selčuk (iz smera Efesa), doći ćete na sledeći način: kolima produžite do centra, a onda na kružnom toku polukružno okrenite nazad ka Efesu. Samo na taj način možete kolima prići ostacima hrama. U područje sa ostacima hrama, ulaz je slobodan.

Muzej Efesa (Efes Müzesi)

U Muzeju Efesa, u okviru desetak prostorija možete pogledati postavku iz više istorijskih perioda ovog kraja. U prostoriji sa ostacima iz rimskog perioda videćete arheološke ostatke pronađene u samom Efesu, ali i u rimskim vilama na obronku brda (ostatke mozaika, friz od slonovače, figurine i skulpture, predmete korištene u medicinske svrhe i za ulepšavanje, portrete rimskih lekara Efesa, itd). U Sali boginje Artemide nalaze se statue boginje plodnosti - Artemide (rimske kopije iz I i II veka naše ere), među kojima i takozvana “Lepa Artemida”. Prepoznaćete je u statui koja predstavlja boginju sa velikim brojem stilizovanih jaja koja simbolizuju dojke. Tu je i Sala sa bistama i skulpturama (Afrodita, Zevs, Dionis, itd), Sala imperatora i njihovih portreta, Sala sarkofaga, Sala fontana i Sala najnovijih otkrića. U Muzeju Efesa između ostalih, nalazi se i friz sa Hadrijanovog hrama, sa prikazima osnivanja Efesa, začetka kulta Artemide i sa Amazonkama.

INFO: U neposrednoj blizini kružnog toka u Selčuku (oko 150 m severozapadno), 450 m južno od ulaza u Tvrđavu Svetog Jovana / Radno vreme: utorak - nedelja: 8.30 - 18 h / Ulaznice: oko 2 evra

Tvrđava i Bazilika Svetog Jovana

Po predanju, posle smrti Isusa Hrista u Jerusalimu, Sveti Jovan poveo je Bogorodicu na put. Kada su stigli do Efesa, tu su se nastanili, a nakon nekoliko godina Bogorodica je ovde i preminula. Na mestu na kojem je u današnjem Selčuku umro Sveti Jovan, na brdu Ajasoluk (Ayasoluk), unutar utvrđenja Svetog Jovana nalaze se ostaci jedne od sedam biblijskih crkava Knjige Otkrovenja (Otkrovenje Jovanovo – poslednja knjiga Svetog Pisma).

Bazilika Svetog Jovana (na turskom: Çifte kiliseler ili Könsul Kilisesi) sagrađena je u IV veku, ali je rekonstruisana dva veka kasnije za vreme vladavine vizantijskog cara Justinijana. U ovoj crkvi čije ostatke možete videti unutar zidina, apostol Jovan napisao je Sveto Jevanđelje (po Jovanu), u kojem se između ostalih govori o poslednjim satima života Isusa Hrista. U ruševinama bazilike nalazi se i grob Svetog Jovana. Zbog sve češćih najezda Arapa, u VII veku oko crkve su podignute zidine duge oko kilometar, koje su kasnije dogradili Turci Seldžuci. U tvrđavu se ulazi sa južne strane, kroz “Kapiju progona” okruženu dvema kulama.

INFO: Na zapadnom obodu Selčuka, na uzvišenju / Radno vreme: svakodnevno, 8 - 19 h / Ulaznice: oko 3 evra / Ako ne uspete da nađete u ulicama u blizini, parking za vozilo ispred tvrđave naplatiće vam oko 3 evra.

Između tvrđave i ostataka Artemizijuma, nalazi se jedna od retkih, seldžučkih džamija ovog kraja – Džamija Ise bega (İsa Bey Camii) iz XIV veka, za koju se pretpostavlja da je sagrađena od mermera sa razrušenog Artemidinog hrama. Nešto bliže magistrali, videćete i ostatke İsa begovog hamama.

Najinteresantniji događaj koji se jednom godišnje održava u Selčuku jeste čuveni Festival borbe kamila. Takozvano rvanje kamila održava se uvek oko Nove godine, najčešće u januaru – za vreme sezone parenja, kako bi se iskoristilo nadmetanja mužjaka za ženke. Godine 2000, borbe su iz Selčuka izmeštene u neposrednu okolinu Pamudžak plaže (Pamucak plajı), 9 km od Kušadasija.

U okolini ...

Pećina Svete Sedmorice Mladića Efeških (Cave of the Seven Sleepers / Ahsab-ı Kehf)

Na putu između Selčuka i 8 km udaljenog brda sa kapelom i grobom Bogorodice (Maryemana), na obronku brda nalaze se arheološki ostaci za koje je vezana jedna od najpoznatijih hrišćanskih legendi. U pećini, u podnožju brda Pion sredinom III veka naše ere sakrilo se sedmoro hrišćana - Efešana, mladića koji su pobegli od progona rimskih vlasti. Kada su te noći zaspali u pećini, prema predanju spavali su narednih 200 godina, a kada su se probudili shvatili su da je u međuvremenu hrišćanstvo postalo zvanična religija. Mnogo godina kasnije, sahranjeni su u istoj pećini iznad koje je kasnije sagrađena crkva.

INFO: Ispred lokaliteta možete se odmoriti u hladovini neke od taverni, ili iznajmiti kočije koje će vas provozati po kraju. Ulaz je slobodan.

Marjemana (Maryemana)

Na vrhu brda iznad Efesa nalazi se mesto hodočašća, koje danas posećuje izuzetno veliki broj stranih turista. Kompleks se sastoji od ostataka krstionice, kapele sa Bogorodičinim grobom, kao i izvora (tri česme) u podnožju, za čiju se vodu tvrdi da je lekovita.

Po predanju, Sveti Jovan je posle Isusove smrti doveo Bogorodicu na ovo mesto na kojem je preminula 12. godine naše ere. Mnogo vekova kasnije, nemačka monahinja Anna Katarina Emmerich krajem XVIII i početkom XIX veka, 12 godina sanjala je isti san o tome kako se ovde nalazi mesto na kojem je umrla Bogorodica. Krajem XIX veka započeta su istraživanja posle kojih je utvrđeno da na brdu postoji kuća po imenu Panagia Kapulu (“Panagia” na grčkom znači “Bogorodica”). Sredinom XX veka kamena kuća je renovirana, a 1961. godine papa Jovan XXIII ozvaničio je Marjemanu kao mesto hodočašća.

U donjem delu kompleksa, u produžetku česmi na zidu videćete veliki broj papirića sa željama i nadama hrišćanskih hodočasnika upućenih Bogorodici / Devici Mariji.

INFO: 17 km severoistočno od Kušadasija, 3 km južno od Selčuka, 5 km od Efesa i 100 km južno od Izmira / Radno vreme: svakodnevno, 8 - 18 h / Ulaznice: oko 5 evra / Parking: oko 3 evra.