UMETNOST PUTOVANJA . . . . . . . . . . . . . . . . . The ART of TRAVEL: studenoga 2016

2016/11/30

SIRIJA / Sećanje na Damask 1990-tih

*Tekst i fotografije na blogu deo su publikovanog teksta o Damasku i Siriji, zaštićeni Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik RS, br. 104/2009 i 99/2011.

*The text and photographs on the blog are parts of the published article on Syria and Damascus, protected by copyright and related rights: Official Gazette of the Republic of Serbia, Nos. 104/2009 and 99/2011.

Dvorište Umejadske džamije - Velike džamije Damaska

Tamo gde počinje pustinja ...

Leta 1991, tokom jednomesečnog boravka u Libanu posetila sam glavni grad Sirije. Iz doline Beke na krajnjem istoku Libana, jednodnevni (šoping) izleti linijskim taksijem u tada izuzetno jeftinu susednu Siriju bili su česti među lokalnim Libancima. Iako se sve dešavalo neposredno nakon završetka građanskog rata (jesen 1990) u kojem je prećutno učestvovala i Sirija, bolji životni standard Libanaca omogućavao je ovakve izlete. Nadomak sirijske granice u pastoralnoj Dolini Beke (Bekaa ili Beqaa), među vinogradima, arheološkim nalazištima i njivama nalazi se veći gradić Štura (Chtaura), iznad kojeg se sa brda, na manje od desetak kilometara u daljini vidi sirijska granica.

Od mesta Šture i sela Maždil Anžar (Majdil Anjar) u dolini Beke (Liban), do državne granice nema više od desetak kilometara. Libanski granični punkt nalazi se na mestu gde završava plodna ravnica i počinje ulaz u klanac ružičastih krečnjačkih planina Anti Liban, na mestu gde počinje pustinja.

U gradiću Šturi blizu granice, iznajmljujemo taksi vozilo na jedan dan, po ceni od 5 $ po osobi (sa sve vozačem). 1990-tih, mnogi Libanci odavde su kretali put Sirije na dnevne izlete u Damask kako bi po veoma niskim cenama u manje od 80-ak kilometara udaljenom Damasku kupovali potrepštine za domaćinstvo.

Gospođa iz Srbije koja živi u Šturi sa suprugom Libancem, čiji smo gosti bili tokom nekoliko dana i koja nas je tog dana unapred rezervisanim taksijem sa vozačem povela na izlet u Damask, tih godina je jednom u dva meseca odlazila u Damask kako bi sebi kupila - cipele za vožnju kola. Naime, za razliku od Libana, krajem XX veka u centralnoj trgovačkoj ulici Damaska nije bilo moguće kupiti kožne cipele, a pamučna majica bila je prava retkost. Odeća od sintetike i cipele od skaja u kombinaciji tri boje - beloj, crnoj i zlatnoj, 1991. bile su lokalni hit. I to nije sve. Cene cipela u bilo kojoj radnji imale su samo dve cene i koštale: 5 ili 10 $ - u zavisnosti od toga da li imaju štiklu, ili je nemaju. Libanke su u to vreme u Damasku kupovale "cipele za vožnju automobila", kako ne bi uništile kožnu obuću kupljenu kod kuće, u Libanu, čije su cene bile kao na Zapadu.

Po obavljanju pograničnih formalnosti na libanskoj granici, narednih 10-ak kilometara vozili smo se ničijom zemljom kroz beživotni klanac Anti Libana, a po izlasku iz njega ugledali sirijsku granicu. Tu, gde počinje Sirija, počinje i pustinja, ravnica peska i kamena - ogroman kontrast u odnosu na dotadašnji krajolik, pretežno planinski i zeleni Liban.

Za razliku od Libana, osim što je mnogo veća, Sirija 1990-tih je mnogoljudnija i nižeg životnog standarda, a sirijska drumska granica obezbeđena sa (tadašnjih) šest policijskih kontrola. Jedan granični policajac koji nije poznavao latinično pismo okrenuo je moj pasoš naopačke, sve dok nije ugledao fotografiju. Na ulazu u zemlju, Sirijci su Libancima naplaćivali depozit od 100 $ po automobilu, koji su po jednodnevnom povratku u Liban vraćali uz prećutno zadržavanje oko 10 % od ukupne sume, verovatno za usluge "čuvanja novca".

Pedesetak kilometara kroz pustu ravnicu, prav put vodi pravo u Damask, jedan od najstarijih gradova na planeti - prestonicu Sirije. Za razliku od enormnog stepena vlage na bejrutskih, julskih 40 stepeni, u Damasku je klima suva i vrelo je.

Pre samog ulaska u grad, na okolnim brdima od krečnjaka u daljini se vidi palata sada već pokojnog sirijskog predsednika Asada, oca današnjeg. Navodno je dobro čuvana ”tvrđava” imala sistem sastavljen iz tri dela tunela za eventualnu evakuaciju, gde niko osim predsednika nije znao njihov tačan raspored.

Prema svedočenju nekoliko obrazovanih i liberalno orijentisanih Turaka, sa kojima sam razgovarala u aprilu 2018 (za vreme boravka u jugoistočnoj Turskoj), kao i mojih prijatelja i kolega Sirijaca koji od početka sukoba više ne žive u zemlji, za razliku od oca, Asad Mlađi navodno je napravio veliki preokret. Sirija je postala mnogo liberalnija i ljudi su bili zadovoljni njegovom vlašću. A onda se, kažu - sve promenilo...

Ulazak u Damask nalik je prilazu Novom Beogradu - soliteri. Za razliku od novobeogradskih, na gotovo svakom od damaskih solitera u izgradnji, i pre završetka radova na spoljnoj fasadi već su bili oslikani veliki crno-beli portreti predsednika Asada, vidljivi svakome ko prolazi glavnom ulicom. U centru grada, ulice su začuđujuće čiste i uredne. Navodno su previsoke kazne naterale stanovništvo da poštuje čistoću.

Ubrzo, u predgrađu stižemo do podzemne garaže, u kojoj naš libanski taksi vozač mora da parkira svoje vozilo i tu ostane sve dok se nakon obilaska ne vratimo po njega i krenemo nazad u Liban – takvi su sirijski propisi. Od garaže uzimamo gradski taksi i upućujemo se u centar grada.

Poslednjih godina XX veka, cene u Damasku su izuzetno niske. Skoro sat vremena mogli ste da se vozite po gradu, u krug, po ceni taksija od 1 do 3 $! U povratku ka garaži koristimo priliku i taksijem odlazimo na vrh brda iznad grada radi predivnih panoramskih pogleda. Kakav je predivan i neobično interesantan stari Damask nekada bio. A kako li izgleda sada...

U Siriji je patrijarhat prisutan u svoj svojoj veličini. Te 1991. većina Sirijki na ulici bila je pokrivena burkom od glave do pete, a mnogim ženama se ni lica nisu videla od mrežice kroz koje su mogle da dišu, a da im se lice i kosa ne vide. Njihova lica smeli su da vide samo njihovi muževi i najbliža rodbina i prijatelji, i to ukoliko suprug dopusti. Posetioci kafanica su mahom muškarci, žena gotovo da nema. Godinama kasnije, stvari su se unekoliko promenile.

U centru Damaska, opasan zidinama nalazi se stari deo grada, i u njemu pokriveni stari bazar - Suk Hamedije (Suq ili Souq al-Hamidiye, suuk - bazar ili orijentalni tržni centar u spletu uličica), Umejadska džamija i Palata guvernera iz XVIII veka (Azemova palata). Na ulasku u suk, umesto nekada bogato dekorisanog kićanog pročelja - ponovo slika tadašnjeg predsednika Asada (starijeg), a unutar bazara pokrivena ulica sa svodom. U srcu orijentalnog ambijenta ređaju se radnje sa šarolikom robom, nakitom, tekstilom, suvenirima, antikviteti... U jednom delu suka nalaze se i urušeni arheološki ostaci iz perioda antičkog Rima.

Na temeljima razrušenog starorimskog hrama posvećenog bogu Jupiteru iz I veka pre naše ere, u IV veku nakon pojave hriščanstva odlukom vizantijskog cara Teodosija I podignuta je crkva, koja je nepuna četiri veka kasnije, dolaskom Arapa postala džamija.

Predivno staro zdanje iz 715. godine, u centru suka, jedna je od najstarijih džamija sveta - Velika džamija u Damasku ili Umejadska džamija (Umayyad Mosque), podignuta na temeljima crkve posvećene Jovanu Krstitelju. I danas važi za jednu od najlepših islamskih bogomolja na svetu, i četvrtu najvažniju (nakon Meke, Medine i Jerusalima). Kao stranci, platili smo ulaz i izuli se. Ženski deo ekipe na revers je dobio crne mantije sa kapuljačom nalik burkama, kako bi pokrile kosu, ramena, ruke i noge.

Unutrašnjost džamije prekrivena je desetinama predivnih persijskih tepiha. Ljudi se u džamiji mole, odmaraju, poneki su i zadremali... U unutrašnjosti se nalazi i mali hram u zelenom staklu, na mestu gde je bio sahranjen Jovan Krstitelj (na arapskom: Jahja - Yahya), svetitelj poštovan i u islamu. Zbog toga se mnogi vernici mole baš na ovom mestu, i tvrde da je hrišćanski svetac zračio izuzetnom (pozitivnom) energijom koja može preći samo na istinskog vernika. Interesantno je da muslimanski vernici veruju da će se baš na ovom mestu, na Sudnji dan na Zemlju vratiti prorok Isa (Isus Hrist). Danas se u džamiji nalazi grob Saladina, čuvenog Kurda, muslimanskog vođe krstaških ratova.

Najlepši deo džamije je njeno uglačanim kamenom prekriveno veliko pravougaono dvorište, odakle na fasadi centralnog zdanja džamije možete posmatrati predivne umejadske mozaike u preovlađujuće zlatnoj i maslinasto-zelenoj boji. I visoka osmougaona "Kupola riznice” (Qubbat al-Khazna) na stubovima u dvorištu, prekrivena je mozaicima u istom maniru.

Kako ovdašnji vernici u džamiju dolaze isključivo radi molitve, samo dvorište najčešće je potpuno prazno, a uglačani kamen po kojem smo kao turisti bosi hodali, prepun golubjeg izmeta. Na sreću, na ulazu u svaku pa i ovu džamiju postoje česme na kojima vernici peru ruke i noge kako bi izašli čisti pred Alaha. "Nevernici" kao mi, nakon šetnje dvorištem oprali su stopala. Pri povratku u garderobu, nakon vraćanja ”mantija" žene su dobile majušni "paravan za obuvanje obuće", jer se pokazivanje nožnih prstiju ovde smatra činom nepristojnosti.

Nedaleko od džamije, u jednom delu starog grada nalazi se Guvernerova (Azemova) palata, kuća guvernera Damaska iz XVIII veka. Ovo veliko pravougaono zdanje površine 5,5 km2, sa bazenima i fontanom u centralnom dvorištu, Azem je sagradio 1749. godine kada je postao guverner. Posebnu pažnju posvetio je uređenju palate i bogato je opremio za svoju voljenu ženu. U vreme kada ženama nije bilo dozvoljeno da izlaze iz kuće, mlada guvernerova supruga u palatni kompleks je ušla kada se udala, a iz njega izašla kad je sahranjivana. Sigurno je bilo potrebno mnogo truda da joj život u ”zlatnom kavezu” učini prijatnijim, a sudeći po bogatstvu palate možda je Azem jednim delom u tome i uspeo.

U svaku od prizemnih odaja palate ulazi se kroz kapije iz centralnog dvorišta, pa je prizemni deo zdanja prepun lepo dekorisanih vrata. Ispred jednih, u dvorištu na stočiću stoji veliko, sedefom bogato ukrašeno ogledalo, u duborezu. Svaka prostorija je kompletno opremljena nameštajem, a postoje i tri povezane prostorije u kojima je smešten hamam sav u mermeru (sa vrućom, toplom i hladnom vodom).

Suk Salhije i ulica Hamra (na arapskom - "crvena") trgovački su centar grada. Hamra je pešačka zona u kojoj možete videti starinske kuće u okerastim nijansama, sa orijentalnim arhitektonskim detaljima. Iako je u ulici postojao veliki broj radnji, u njima nismo poželeli da nešto sebi i kupimo.

1991. godine, gradska trgovina u Damasku bila je "podeljena" na kvartove, te su postojali delovi grada u kojima se prodavala odeća - podeljena na muške i ženske (kao u džamiji prilikom molitve - žene odvojene od muškaraca). U radnjama sa obućom, skoro identične ženske sandale u kič maniru i već pomenutoj kombinaciji bele, crne i zlatne boje po ceni od 5 ili 10 dolara, bile su od skaja, dok je kožna obuća mogla da se kupi samo u specijalnim radnjama rezervisanim za diplomatski kor. Dvadesetak godina kasnije, pre početka rata stvari su se promenile na bolje.

Najjeftinije od svega, u Damasku te 1991. bilo je jesti u restoranu. U jednom ne naročito luksuznom, nas šestoro jelo je odlične i izuzetno obilne jagnjeće ražnjiće u ogromnim lepinjama, sa prepečenim paradajzom i pićem, za ukupno 6 $.

Ljubitelji orijentalnih poslastica kao što su baklave i tulumbe, ali i krempite, u gradskim poslastičarnicama mogu pronaći iste po takođe veoma povoljnim cenama. Damaski kolači su i zavidnih dimenzija i obično veoma ukusno poređani, jedni iznad drugih, na plehovima - "spratovima" u izlogu radnje.

Na kraju obilaska, a pre odlaska do podzemne garaže gde nas čeka vozač libanskog taksija, zaustavljamo gradski taksi i narednih 30-ak minuta vozimo se po Damasku ne bi li i na ovaj, tada izuzetno povoljan način stekli još po neki utisak o ovom gradu. Taksista nas na kraju ostavlja kod garaže, a njegov libanski kolega koji nas je dovezao do Damaska, dobija dozvolu da sa nama krene nazad za Liban.

Sirija 1990-tih verovatno je mnogo drugačija od Sirije danas...
Dvadesetak godina kasnije, godinu dana pre početka nemilih događaja u Siriji na putovanju po istoku Turske koje je krajem 2010. organizovalo Tursko ministarstvo za kulturu i turizam upoznala sam Lamu i Bahela, dvoje novinara iz Damaska. Iz njihovih priča, ali i načina odevanja razumela sam da su se tokom vladavine Asada Mlađeg mnoge stvari promenile na bolje. I danas smo u kontaktu. Srećom, kad je sve počelo Lama je izbegla kod sestre u Ameriku i sa već odraslim ćerkama poslednjih nekoliko godina živi i radi u Vašingtonu, posao koji nije novinarski. Ni Bahel nije u Siriji. Imao je sreću da pre nego što je sve počelo dobije posao kao dopisnik iz Istanbula, gde i danas živi. Možda će se jednog dana Lama i Bahel vratiti u Siriju, i možda ću jednog dana opet posetiti predivni Damask...

Još o Bliskom istoku:

Izrael:

http://umetnostputovanja.blogspot.com/2015/01/izrael-vitlejem.html

Liban:

http://umetnostputovanja.blogspot.com/2015/02/liban-secanje-na-bejrut.html

Iran:

http://umetnostputovanja.blogspot.com/2014/10/iran-ii-deo-teheran.html

http://umetnostputovanja.blogspot.com/2014/09/iran-ii-deo.html

http://umetnostputovanja.blogspot.com/2014/10/iran-iii-deo.html

http://umetnostputovanja.blogspot.com/2014/11/iran-iv-deo-siraz.html

http://umetnostputovanja.blogspot.com/2015/03/iran-v-deo-jazd-mejbod-i-nain.html

http://umetnostputovanja.blogspot.com/2015/03/iran-vi-deo-isfahan.html

http://umetnostputovanja.blogspot.com/2015/05/iran-vii-deo-natanc-abjane-kasan.html

http://umetnostputovanja.blogspot.com/2014/10/iranska-kuhinja.html

2016/11/19

TURSKA / Istanbul - Istorijski centar: Sultanahmet i okolina

*Tekst i fotografije na blogu deo su publikovane knjige o Turskoj (ISBN 978-86-7722-422-6), zaštićeni Zakonom o autorskim i srodnim pravima: Službeni glasnik RS, br. 104/2009 i 99/2011.

*The text and photographs on the blog are parts of the published book on Turkey (ISBN 978-86-7722-422-6), protected by copyright and related rights: Official Gazette of the Republic of Serbia, Nos. 104/2009 and 99/2011.

“Kada bi čitava planeta bila jedna država, Konstantinopolj bi bio njena prestonica” - Napoleon Bonaparta

Ni jedan grad na svetu ne može se pohvaliti položajem koji ima Istanbul. Zahvaljujući tome što je što baš na ovom mestu proglašen kraj evropskog i početak azijskog kontinenta, Konstantinopolj a kasnije Istanbul, hiljadama godina bio je svojevrstan most između Istoka i Zapada. Između “tri dela” kopna smestilo se Mramorno more, koje se kod Istorijskog poluostrva sužava u čuveni Bosforski moreuz i nakon 30-ak kilometara ulazi u Crno more. Nadomak Bosfora, na istom mestu ali ka zapadu, more formira duboki zaliv po imenu Zlatni rog (Haliç).

Više od svega, Istanbul je grad „sa pogledom“. S obzirom da se prostire na 7 brežuljaka, sa bilo koje od uzvišica, kupola ili kula-vidikovaca pružaju se nezaboravni pogledi. Užurbana vreva na ulicama i dokovima luka iz kojih u svakom trenutku polaze i vraćaju se brodići puni lokalaca i turista, mostovi sa pecarošima preko Zlatnog roga ali i oni visoki, elegantni sa širokim saobraćajnicama - preko Bosfora, šarenilo čaršije sa raznobojnom robom i lavirint kaldrmisanih sokaka, trgovi sa golubovima i elegantna koplja istanbulskih minareta... Istanbul jednostavno treba doživeti.

Samo pedeset godina nakon turskog osvajanja, oko 1500. godine Istanbul je postao najveći grad starog kontinenta. Iako je tokom velikog zemljotresa, 14. jula 1509. mnogo ljudi poginulo i uništeno preko hiljadu kuća, sultan Bajazit obnovio je Istanbul uposlivši armiju od 80.000 ljudi.

Doskorašnji zvanični podaci o istoriji grada koji je navodno osnovan u VII veku pre naše ere, promenjeni su slučajnim otkrićem iz 2008. godine. Tokom prokopavanja tunela za novu liniju metroa, ispod starog dela Istanbula (Sultanahmet) pronađeni su ostaci naselja iz oko 6500. godine pre naše ere, a nedaleko odatle i nešto mlađi ostaci iz perioda vladavine Feničana. Nakon što je odlučeno da se sa gradnjom metroa nastavi, posle nekog vremena svetlost dana ugledala je antička naseobina Ligos (Lygos) kojom su u periodu između XIII i XI veka p. n. ere vladali Tračani. Na kraju, kopači tunela naišli su na ostatke nekoliko brodova potopljenih u mulju, iz XI veka...

Zbog verovatnoće postojanja arheoloških nalazišta, nova linija metroa kopana na dubini ne manjoj od 22 m, ali su i ovde radnici stalno prekidali posao, dozivali arheologe, a inženjeri bili primorani da zbog značaja otkrića promene već ugovorenu trasu metroa koja je postepeno počela da liči na izuvijanu zmiju. Na kraju, rad na liniji metroa je prekinut, a trasa nove linije naknadno premeštena nešto zapadnije od istorijskog centra. Godine 1985, UNESCO je staro jezgro Istanbula proglasio delom svetske kulturne baštine od izuzetnog značaja.

Istanbulski arheološki muzej, model vizantijskog Konstantinopolja sa hipodromom i palatnim kompleksom na mestu današnje Palate Topkapi, Plave džamije i nekoliko stotina metara ka zapadu, sve do kraja Kumkapi / Photo: Ivana Dukčević © All rights reserved

Sultanahmet / Sarayburnu (Seraglio Point)

Većina turista započinje razgledanje Istanbula tradicionalnom posetom takozvanom “Istorijskom poluostrvu”, delovima grada Sultanahmet i Sarajburnu. Deo grada u srcu starog Istanbula koji se oslanja na Zlatni rog, na turskom se naziva Sarayburnu (od turskih reči: “saray” i “burnu”, što u slobodnom prevodu znači “rt sa palatom”). I zaista, na ovom mestu svi vladari grada u njegovoj viševekovnoj istoriji gradili su svoje palate, a prva velika bila je vizantijska. Neki delovi palate cara Justinijana iz VI veka još uvek postoje u naznakama, ali je na žalost većina odavno ispod nivoa zemlje. Poslednja palata u nizu koju i danas možete videti, a koju su njeni stanari – turski sultani napustili sredinom XIX veka, jeste Topkapi palata:
http://umetnostputovanja.blogspot.rs/2016/11/turska-istanbul-palata-topkapi-topkapi.html

Niže palate, u severnom delu istorijskog poluostrva (u smeru ka luci Eminonu (Eminönü) nalazi se i Istanbulski arheološki muzej (İstanbul Arkeoloji Müzeleri), veliki Park Gulhane (Gülhane Park) i jedna od dve železničke stanice Istanbula - Sirkedži (Sirkeci), kraj puta čuvenog Orijent ekspresa: http://umetnostputovanja.blogspot.rs/2016/11/turska-istanbul-od-eminonu-do.html

Osim Sarajburnu, južni deo istorijskog poluostrva čini - Sultanahmet. Ovde se jedni pored drugih nalaze: crkva-džamija-(danas)muzej Aja Sofija - "Sveta Sofija" (Haghia Sophia ili Aya Sofya Müzesi), Džamija Sultana Ahmeda (poznatija kao “Plava džamija”), podzemna cisterna za vodu - Jerabatan (Basilica Cistern ili Yerabatan Sarnıcı) iz vizantijskog perioda, kao i park na mestu nekadašnjeg velikog vizantijskog Hipodroma (At Meydanı). U parku danas možete videti dva stuba iz rimskog perioda i jedan egipatski obelisk, dok se preko puta nalazi nekadašnja Palata Ibrahim paše, danas Muzej turske i islamske umetnosti.

Deo Teodosijevih zidina i okolina

U južnom delu Sultanahmeta, tik uz široki Kenedijev bulevar, saobraćajnicu koja razdvaja kopno od Mramornog mora nalaze se relativno očuvani, ali i obnovljeni ostaci nekada neosvojivih vizantijskih zidina. Sagrađene su u V veku za vreme vladavine cara Teodosija II, zbog čega se nazivaju njegovim imenom.

Zidine kojima je istorijsko poluostrvo bilo kompletno opasano, prvobitno je sagradio car Konstantin u IV veku. Car Teodosije II ih je u V veku ojačao duplim redom zidina sa dvorednim šancima. Osim zidina ne tako udaljene Troje (takođe u zapadnoj Turskoj), konstantinopoljske Teodosijeve zidine vekovima su važile za neosvojive.

Iako su grad u više navrata napadali Huni, Sloveni i Arapi, u čitavoj hiljadu-godišnjoj istoriji Konstantinopolj je osvojen samo dva puta. Tokom Četvrtog krstaškog rata 1204. godine (sve do 1261), krstaši iz Venecije su na svom navodnom putu ka Jerusalimu osvojili i opljačkali grad, a stanovništvo se u narednih 60 godina preselilo u Nikeju (sada Iznik, dvestotinak kilometara jugoistočno: http://umetnostputovanja.blogspot.rs/2016/12/turska-iznik-nikeja.html). Nešto kasnije, vizantijski carevi sklopili su savez sa najvećim venecijanskim rivalima, Đenovljanima. Za uspešnu misiju isterivanja Venecijanca, dobili su kao nagradu brdo preko puta istorijskog poluostrva, koje su naselili (Galata).

Pre nego što je 1451. Mehmed II Osvajač (tur: 2. Mehmet Fatih) započeo ono što ni jedan sultan pre njega nije uspeo - osvajanje grada na Bosforu, sagradio je Rumeli Hisarı, tvrđavu na evropskoj strani Bosfora, popravio gotovo istovetnu ali nekoliko decenija stariju Anadolu Hisarı (Anadolijsku tvrđavu) preko puta, sa azijske strane i tako započeo kontrolu moreuza i naplatu prolaza stanovnicima Kosnstantinopolja. Zabrinuti Vizantijci odlučili su da velikim, metalnim lancem porinutim u vodu blokiraju ulaz brodova u gradsku luku - zaliv Zlatni rog, i tako sačuvaju svoju flotu od turskih napada.

Ne mogavši da brodovima priđe Zlatnom rogu, Mehmed II smislio je bolji plan. Jedne noći, naredio je da se tursko brodovlje bukvalno prenese iz Bosforskog moreuza (u blizini današnje Palate Dolmabahče) uzbrdo pa nizbrdo (preko sadašnjih delova Istanbula - Bejoglu i Galate), i porine u vode Zlatnog roga, iza vizantijske prepreke. Rečeno - učinjeno. Brodovi su vučeni i kotrljani na balvanima, sve dok im korita nisu porinuta u Zlatni rog. Kada su se branioci zaliva ujutro probudili, bili su potpuno zatečeni, a njihovo brodovlje uništeno!

Turcima je ostalo još samo da unište neosvojive zidine grada. Međutim, ono što bi tokom dana turska đulad oštetila, tokom noći je čitava armija građana Konstantinopolja popravljala. Osmanlije su uskoro shvatile da je posao uzaludan. Navodno je izvesni ugarski (mađarski) konstruktor Urban trebalo da pomogne Vizantijcima i za njih sagradi najveći top ikada, sa ogromnim đuletom kojem je trebalo skoro 3 sata da se napuni i ispali. Međutim, za vreme poslednjeg vizantijskog cara Konstantina II Dragaša, država je ostala bez novca. Želeći da ostvari zaradu za već napravljeni top, Urban ga je ponudio suprotnoj zaraćenoj strani - Turcima.

Bio je to početak kraja. 29. maja 1453. i delom narednog dana, Konstantinopolj je definitivno pao. Osvojili su ga Turci Osmanlije predvođeni 22-godišnjim sultanom Mehmedom II koji je uz titulu i ime dobio i nadimak “Osvajač” (na turskom: "Fatih").

Ukoliko odlučite da prošetate duž kilometrima dugih zidina, u delu nadomak rejona Sultanahmet, u smeru ka zapadu videćete nekadašnje kapije ulaza u grad koje i danas služe istoj nameni. Nešto dalje nalazi se Tvrđava 7 kula (Yedikule Müzesi). Zapadnije, u blizini kraja Kumkapi, duž istog bulevara ugledaćete deo jedne od palata velikog kompleksa Magnum Palatium iz vizantijskog perioda - Palatu Bukoleon (Bukoleon sarayı). Prepoznaćete je po delu zidina koje liče na dvospratnicu sa izbijenim prozorima.

Ostaci palate nalaze se nadomak nekadašnje vizantijske crkve Svetih velikomučenika Sergeja i Bahusa (SS Sergius ve Bacchus) iz VI veka, koja je po osvajanju Konstantinopolja pretvorena u džamiju i nosi naziv "Mala džamija Aja Sofija" (Küçuk Ayasofya Camii). Ova nevelika bogomolja smatra se jednim od nekoliko najvažnijih spomenika iz vizantijskog perioda ovog grada.

Kumkapı

Kumkapi na turskom znači „Peščana kapija“. Iako pesku ni traga, Kumkapi se zaista nalazi u neposrednoj blizini mora i usko je povezan sa ribom, uličnom pijacom ribe, a najpoznatiji po ribljim restoranima. Ukoliko u Istanbulu želite da probate ribu, mesto za to je upravo neka od ribljih taverni Kumkapija, od kojih neke imaju pogled na Mramorno more.

U vizantijskom periodu Kumkapi je bio naseljen grčkim mornarima koji su kraj zvali Kontoskàlion. U vreme Osmanlijskog carstva, Jermeni su činili veliki deo stanovništva Kumkapija, jer se sedište njihove patrijaršije nalazilo upravo na ovom mestu.

Na dokovima sa ribarskim brodićima, prodaja ribe u jutarnjim časovima odvija se već vekovima. U večernjim časovima, kaldrmisanim ulicama unutar zidina, grčki, a potom i turski mornari odlazili su u kafane (na turskom – meyhane), na meze, rakiju i ribu. Slušala se tradicionalna muzika – fasıl i gledao trbušni ples. Ni danas nije mnogo drugačije, osim što će vas u tavernama često dočekati danas popularna ciganska muzika uz zvuk violine i klarineta.

Arasta Bazaar

Odmah po izgradnji Džamije sultana Ahmeda I (Plave džamije), u XVII veku nekadašnje skladište baruta pretvoreno je u bazar. Na ovaj način vernici su posle službe mogli da odu u kupovinu, a džamija se održavala od rente koju je skupljala od zakupaca prostora - trgovaca. I danas, bazar smešten između Plave džamije i Muzeja mozaika služi istoj nameni.

S obzirom da radi svakodnevno, koristan je za turiste koji su u (ne)prilici da u Istanbulu provedu samo jedan dan - nedelju, kada su oba turistički popularna bazara - Kapali čaršija i Bazar začina, zatvoreni. Bazar se sastoji iz jedne jedine dugačke „ulice“, sa čije se leve i desne strane nalaze radnje. Ipak, ponuda na bazaru nije ni izbliza kao ona u Kapali čaršiji, a roba je nešto skuplja.

Južno od Arasta bazara nalaze se ostaci Palate Mehmed paše Sokolovića (Sokollu Mehmet Paşa), Srbina koji je u XVI veku kao dečak "dankom u krvi" poslat u Istanbul, bio prinuđen da prihvati islam i kasnije napravio karijeru u Osmanlijskom carstvu. Na ostacima pašine palate u XIX veku su sagrađene drvene vile, dok se na jednom delu temelja danas nalazi veliki parking.

Büyük Saray Mozaikleri Müzesi / Muzej mozaika Velike palate

Muzej mozaika ustvari i nije klasičan muzej - otvoren je na mestu nekadašnje velike vizantijske, carske palate iz VI veka, čiji su podni mozaici ovde pronađeni.

Južno od Plave džamije, stotinak metara ulice više liči na gradilište nego na centralni deo grada, a sve zbog toga što su na ovom mestu pronađeni ostaci centralne palate vizantijskih vladara. Unutar "muzeja" možete pogledati podne mozaike nekadašnjeg unutrašnjeg dvorišta palate (Palatium Aula), dela velikog kompleksa Palatium Magnum koju je u IV veku podigao car Konstantin I Veliki, a kasnije delove dograđivali naredni vizantijski vladari.

Podni mozaici palate u okerastim, crvenkastim, plavičastim, zelenkastim i smeđim tonovima čine predivne složene kompozicije, sa temama iz običnog života: dečje igre, scene lova, mitološke scene i borbe postojećih i izmišljenih, fantastičnih životinja, na primer: lav napada slona, orao koji je uhvatio zmiju, grifon hvata guštera, i slično.

INFO: Ulica iza Plave džamije:Torun Sok. Arasta Çarşısı / Utorak - nedelja, 9 - 16.30 h / oko 3 evra

At Meydanı / Hipodrom

Neki turisti stignu u centar Istanbula i pokušavaju da pronađu čuveni, antički hipodrom. Iznenade se kada im objasne da je park elipsastog oblika koji se nalazi paralelno sa platoom u srcu starog grada, u stvari mesto nekadašnjeg hipodroma. Danas se ovaj trg naziva Sultanahmet Meydanı (Trg Sultana Ahmeda), a originalni zidovi hipodroma nalaze se desetak i više metara ispod nivoa zemlje.

U antičkom periodu, u središnjem delu hipodroma, duž staze (spina) bili su postavljeni interesantni stubovi - obelisk i slični, najčešće doneti iz raznih krajeva tada vaskolikog Vizantijskog carstva. Shodno tome i konstantinopoljski hipodrom imao je dekoraciju slične vrste. Danas se, međutim, na trgu nalaze samo tri stuba: 1) Spiralni stub - najstariji antički grčki spomenik u Istanbulu donešen iz Delfa, gde je u V veku pre naše ere podignut povodom pobede Grka nad Persijancima tokom Grčko-persijskih ratova; 2) Obelisk faraona Tutmozisa III (Diliktaş) iz XVI veka pre naše ere, donešen iz Egipta za vreme cara Teodosija I, u IV veku; 3) Obelisk vizantijskog cara Konstantina VII Porfirogenita iz X veka, jedan je od poslednjih koji su postavljeni na Hipodromu (nekada je bio obložen bronzanim pločicama). Još sedam statua u slavu čuvenog Porfirija, vozača dvokolica bilo je poređano duž spine, ali je od njih ostalo samo postolje koje možete videti u Istanbulskom arheološkom muzeju.

Mnogi ne znaju da u ulici Ibret Sokağı, nizbrdo polukružnog dela hipodroma ka obali Mramornog mora, može da se vidi deo originalnog, polukružnog zida Hipodroma (Hippodrome Sphendeone) iz III i IV veka, tačno u podnožju Srednje tehničke škole. Na ovom mestu sredom se postavljaju improvizovane tezge za pijacu na kojoj možete kupiti voće i povrće.

Na severoistočnom delu Hipodroma nalazi se osmougaona građevina - česma sa zelenom kupolom i 8 mermernih stubova (unutrašnjost kupole ukrašena je zlatnim mozaicima). Zdanje po imenu Alman Çeşmesi - Nemačka česma ili Fontana cara Kajzera Vilhelma II iz 1898. godine, podignuto je u spomen dvogodišnjice čuvene posete nemačkog cara Kajzera Vilhelma II, Istanbulu. Česma u vizantijskom stilu zaista je i napravljena u Nemačkoj 1900, a onda je u delovima prebačena u Istanbul.

Sultanahmet Camii / Džamija Sultana Ahmeda - Plava džamija

Za razliku od ostalih džamija Istanbula (i Turske), u takozvanoj „Plavoj džamiji“ Sultana Ahmeda sagrađenoj početkom XVII veka nećete morati da se izuvate. Umesto toga, zbog velikog broja turista domaćini su došli do jednostavnijeg rešenja. Pored ulaza u ovu džamiju, nalazi se kanta sa plastičnim kesama - "nazuvcima" koje nataknete na donji deo obuće, a na izlazu ih skinete i odložite u istu takvu kantu. Iako je ovaj izum uveliko u upotrebi u mnogobrojnim palatama sveta i na mestima gde je rizik od oštećenja tepiha značajan, u Plavoj džamiji napravljen je izuzetak da se u džamiju uopšte - može ući obuven.

Džamija Sultana Ahmeda u stvari je sazidana kao delimična kopija nadaleko čuvenije Selimije džamije (Selimiye Camii) u Jedrenima (Edirne), najvećeg arhitektonskog dostignuća osmanlijskog građevinara Sinana (sa najvišim minaretima na svetu, posle onih u Meki).

Zbog dekorativnih pločica preovlađujuće plave boje, Sultanahmet džamija je kasnije prozvana i “Plavom džamijom". Inače, u Istanbulu postoje mnoge džamije čija je istorijska i arhitektonska vrednost od većeg značaja od Plave (na primer: Džamija Sulejmanija, Fatih džamija, Ejup džamija), ali je zbog blizine Aja Sofije, Plava džamija postala turistički najposećenija.

Aya Sofya Müzesi / Crkva Svete Sofije - Aja Sofija

Sa druge strane platoa Plave džamije u svoj svojoj veličini stoji Aja Sofija, velelepno zdanje koje je vekovima važilo za najveću crkvu na svetu. Kao i u vreme kada je sagrađena, Sveta Sofija (Hagia Sofia, na grčkom Αγία Σοφία, tj. “Crkva Božanske Mudrosti”), još uvek važi za jednu od najvećih bogomolja ikada sagrađenih i ima jednu od najvećih kupola na svetu. Sve do završetka gradnje katedrale u Sevilji (1520), Aja Sofija bila je najveća crkva na svetu, a danas se smatra najvećim dostignućem vizantijske arhitekture.

Crkva je podignuta između 527. i 565. godine pod pokroviteljstvom vizantijskog cara Justinijana, prema nacrtima Isidora iz Mileta. Sagrađena je kako bi zadovoljila potrebe konstantinopoljske patrijaršije čijoj je nameni prethodno služila crkva Aja Irini (Aya Irini, ili Haghia Irini, danas u prvom dvorištu Palate Topkapi). Počev od VI veka, narednih 900 godina Aja Sofija bila je sedište Vizantijske patrijaršije, a kasnije i Pravoslavne crkve, uopšte.

Gradnja Aja Sofije započeta je u IV veku. Dva puta je gorela u požaru, a kasnije preživela oštećenja u zemljotresu (551. godine) kada se prvobitna kupola urušila. Nakon nesrećog događaja u pomoć je pozvan Isidor Mlađi, nećak prvobitnog arhitekte, koji je konstruisao novu kupolu od lakih materijala i postavio je 6,25 m više od prethodne, te je zdanje u VI veku dobilo konačni izgled. Visina crkve sada je 55 m, a prečnik kupole 31 metar. Kasnije, car Justinijan naredio je da se crkva dopuni sa nekoliko stubova donešenih iz antičkog Balbeka (Baalbek, danas u Libanu), u IX veku preživela je oštećenja još u jednom zemljotresu, a u XVI veku mimar Sinan je dodao zdanju određena ojačanja u konstrukciji.

Crkva je sazidana od najfinijih građevinskih materijala poznatih u ono vreme: laganih cigli sa Rodosa, za kupolu; crvenog kamena za stubove, iz Rima; delova od zlata i srebra - rad efeskih zanatlija; belog mermera sa ostrvlja Mramornog mora; žutog mermera iz Afrike, itd. Unutrašnje zidove crkve krasi raznobojni mermer i porfir, vrsta ljubičastog kamena koji je u vizantijskom periodu bio rezervisan samo za carske, umetničke ili građevinske poduhvate. Kompletna unutrašnjost crkve bila je ispunjena prikazima iz Biblije urađenih u mozaicima, sa pozadinom u zlatnoj boji.

Osmanlijskim osvajanjem Konstantinopolja i dolaskom Turaka, crkvi su dodati minareti, unutrašnjost sa mozaicima prekrečena je u okerastu boju uz dodatak floralne dekoracije, te je u XV veku postala džamija. 30-tih godina XX veka, odlukom prvog turskog predsednika Ataturka Sveta Sofija prestaje da bude bogomolja i postaje muzej.

U Svetoj Sofiji možete razgledati kako spoljašnjost, tako i unutrašnjost: - prizemlje i gornji nivo. U prizemlju, u čuvenom "otvoru za palac" možete okrenuti i sebe i svoj palac (koji treba da je u rupi) za 360 stepeni, i tako obezbediti sebi (tako bar kažu) da vas sreća prati čitavog života. U slučaju većeg broja turista, može vam se desiti da za „večnu sreću“ malo pričekate u redu i slatko se nasmejete pokušajima ljudi da okrenu u krug, u isto vreme i sebe i svoj palac (u rupi). U prizemnom delu hodaćete po mermernom podu sa geometrijskim motivima, videti interesantnu predikaonicu, ali i veliku urnu donešenu iz Pergamona, napravljenu iz jednog komada mermera.

Na gornjem nivou Aja Sofije nalaze se Imperijalna i Mermerna kapija iz vizantijskog perioda, rezervisane za prolaz cara i crkveni sinod. Na zidovima, na više mesta ispod premalterisanih islamskih motiva, poslednjih par decenija počeli su da se naziru prelepi hrišćanski mozaici. Na tim mestima restauratori su započeli konzervaciju. Restauracija Aja Sofije u stvari nikada i ne prestaje, te je čitava crkva - muzej u svakom momentu jedno veliko gradilište.

Arhitektura Aja Sofije značajno je uticala na izgled bogomolja u osmanskom periodu. U sličnom arhitektonskom stilu, u periodu između XV i XVIII veka izgrađen je veliki broj osmanlijskih džamija, u Istanbulu i ostatku Turske. Naime, na spoljnu arhitekturu osmanlijskih džamija najveći uticaj imala je upravo vizantijska arhitektura, i u tom smislu osmanski stil prilično se razlikuje od spoljne arhitekture prethodnih, turskih seldžučkih džamija.

INFO: Na centralnom platou, preko puta Plave džamije / Utorak - nedelja, 9 - 16.30 h / oko 10 evra

Soğukçeşme sokağı / „Uličica hladne česme“

Jedna od najautentičnijih i najmirnijih ulica starog grada nalazi se u samom „centru zbivanja“, a ipak izdvojena od najveće gužve. Potpuno renovirana pešačka uličica sa prelepim, drvenim osmanlijskim vilama, smestila se u procepu između zidina Topkapi palate i Aja Sofije.

Nekada su u „Kući jasmina“, „Kući ruže“ i sličnim, između krošnji istoimenog drveća, ukrasnim žbunovima i među cvećem živeli zvaničnici najvišeg ranga koji su radili u Topkapi palati i Aja Sofiji. Iako je na ovom mestu ulica postojala još u VIII veku, ime je dobila po česmi koja je napravljena tek 1800. godine.

80-tih godina XX veka predivne stare kuće do detalja su renovirane, drvena fasada obojena je u tonove pastelne zelene, smeđe, svetlo plave, krem i rozikaste, i sada se u njima nalaze luksuzni butik-hoteli. U ulici u postoje i ostaci bunara i depoa za vodu iz rimskog perioda, koji su pretvoreni u tavernu. U jednom delu ulice nalazi se Istanbulska biblioteka. Sredinom XX veka, biblioteku je osnovao Čelik Gulersoj (Çelik Gülersoy), veliki zaljubljenik u Istanbul koji se zalagao da se ulica obnovi. U biblioteci ovorenoj za posetioce 1990. godine, nalazi se više od 10.000 retkih knjiga.

Haseki Hürrem Hamam / Rokselanin Hamam

U ženskom, javnom kupatilu nekada moćne sultanije Rokselane (Hurem), supruge sultana Sulejmana I, sada se nalazi prodavnica ćilima pod patronatom Ministarstva kulture i turizma. Hamam je sazidan prema nacrtima najčuvenijeg arhitekte osmanlijskog perioda - Sinana, i smešten između Plave džamije i Aja Sofije.

Yerabatan Sarnıcı - Yerabatan Sarayi / Jerabatan podzemna cisterna

Sa druge strane glavne ulice, preko puta Aja Sofije ispod nivoa ulice nalazi se nekadašnja vizantijska podzemna cisterna, koja je i u osmanlijsko vreme, sve do XX veka služila kao rezervoar za vodu. Sagrađena je u VI veku (u isto vreme kada i Aja Sofija) za vreme cara Justinijana, na mestu jedne od ranih, rimskih bazilika iz III ili IV veka, koja je uništena u požaru. Preko rimskog Valensovog akvadukta iz III veka (Bozdoğan kemeri) i Mağlova akvadukta, voda za piće je u cisternu stizala iz distribucionog centra 19 km severno – Beogradske šume (danas omiljenog izletišta stanovnika Istanbula). Iznad cisterne nekada je bio prelep park sa kolonadama.

140 metara duga i 70 metara široka, sa 336 mermernih i granitnih, antičkih (dorskih i jonskih) stubova visine oko 9 m, cisterna izgleda kao prazna podzemna palata. Stubovi su poređani u 12 redova, uglavnom su obli i bez dekoracije. Ipak, postoji i nekoliko antičkih koji su ovde donešeni kako bi se prilikom gradnje uštedelo na materijalu. Stub sa ugraviranim “suzama”, i dva kamena kapitela - glave antičkog, mitološkog bića Meduze, inkorporirani su u postolja za stubove, od čega jedan stoji na strani, a drugi naopačke.

INFO: Preko puta Aja Sofije, ulaz iz ulice Caferıya Sokak / Svakodnevno, 9 - 18 h / Oko 6 evra

Milion stub

U blizini ulaza u Jerabatan cisternu primetićete belu, mermernu česmu Bešir Age (Beşir Ağa), tamnoputog age iz Afrike. Iza česme, na brdašcu stoji kameni, osmanlijski toranj za vodu iz XVIII veka, koji podseća na veliki dimnjak. Levo od njega, delimično ispod nivoa zemlje nalazi se manji, kameni – Milion stub, deo nekadašnje trijumfalne kapije od kojeg su se u doba Vizantije merile razdaljine u Carstvu (u početku, do Rima). Turisti često pomešaju Milion stub sa osmanlijskim tornjem za vodu (na brdu iznad stuba).

U okolini ...

U neposrednoj okolini platoa na kojem se nalaze Aja Sofija i Plava džamija, postoji Başdoğan Carpet Centre, prodavnica tepiha ispod koje se mogu videti podzemni delovi nekadašnje vizantijske palate.

Nešto dalje, u Clodfarer Caddesi možete pogledati Binbirdirek Sarnıcı, još jednu (turistički manje posećenu) vizantijsku podzemnu cisternu za skladištenje pitke vode (iz IV veka), sa 1001 stubom (“Bin” – hiljadu, “bir” – jedan, “direk” - stub).

Nešto južnije, u nekadašnjem istanbulskom zatvoru rezervisanom za ubice (“Dersaadet Cinayet Tevkifhanesi”), danas je smešten jedan od najlepših starinskih hotela u gradu - Four Seasons Hotel. Na tabli ispred ulaza u hotel, ispisana je prethodna namena ovog zdanja.

Cağaloğlu Hamamı

Tursko kupatilo jedna je od institucija koja i danas ima svoje poklonike. Istočni narodi, a pre njih Rimljani izmislili su javna kupatila kao mesta ne kojima ljudi mogu da se pročiste telesno, ali i duhovno. Međusobno druženje i konverzacija koja može da traje satima, bili su deo obaveznog socijalnog momenta javnih kupatila, dok ih negde u V veku crkvene vlasti nisu zabranile. Od tada, za razliku od naroda Istoka, narednih hiljadu i više godina, Evropljani se više nisu kupali.

Džagaloglu hamam podignut je 1741, u ulici Yerabatan Caddesi, blizu Aja Sofije, i jedan je od dva najautentičnija, stara hamama Istanbula. U njemu možete pogledati baštu, Göbektaşı, Halvet i Hararet kupatila.

INFO: Otvoren od 7 h za muškarce, a od 8 h za žene (odvojene prostorije) / “Self service” kupanje košta oko 8 evra, a “kompletan tretman” oko 20 – 25 evra.

İstanbul Arkeology Müzeleri / Arheološki muzej Istanbula

Arheološki muzej u Istanbulu osnovan je 1869. i smešten na nizbrdici između prvog dvorišta Topkapi palate i centralnog istanbulskog Parka Gulhane. Preko puta ulaza u muzej nalazi se zgrada stare kovnice novca iz osmanlijskog perioda. Muzej se sastoji iz tri zgrade: Arheološkog muzeja, Muzeja orijenta (Starog Istoka) i Muzeja islamske umetnosti. Godine 1991, muzej je dobio nagradu Evropskog saveta.

Odmah po prolasku kroz muzejsku kapiju, u prvoj, manjoj zgradi sa leve strane nalazi se Muzej Orijenta. Ovde možete videti neke od najlepših primeraka predmeta iz različitih delova stare Mesopotamije: delovi vavilonske kapije (sa reljefnim, gleđosanim pločicama); čuveni prvi mirovni sporazum na svetu, iz Bitke kod Kadeša (sklopljena između egipatskog faraona Ramzesa II i hetitskog kralja Hatušilija), ali i skulpture drevne Mesopotamije.

Unutar glavne zgrade muzeja (sa desne strane) pogledajte arheološke ostatke Istanbula iz grčkog, rimskog i osmanlijskog perioda („Aleksandrov sarkofag“, biste i statue antičkih bogova, statue Aleksandra Velikog i pesnikinje Sapfo, reljefe različitih antičkih hramova), delove upotrebnih predmeta pronađenih u vizantijskom periodu uz kompjutersku prezentaciju rekonstrukcije vizantijskih palata Konstantinopolja. U jednom delu nalazi se mapa čuvenog, rimskog puta Via Egnatia, koji je bio prva moderna saobraćajnica u istoriji (danas se autoput proteže duž severne Grčke, od Igumenice na zapadu, do granice sa Turskom, na istoku). U suterenu glavne zgrade nalazi se postavka u kojoj je predstavljeno osvajanje Istanbula od strane Turaka, ali i veliki broj sarkofaga i antičkih, nadgrobnih ploča, antičke figurine od terakote, rimski i vizantijski podni mozaici.

Muzej islamske umetnosti (Çinili Kösk) smešten je u samom dvorištu kompleksa. Prepoznaćete ga po dekoraciji od plavih pločica i pročelju belih stubova.

INFO: Na nizbrdici između prvog dvorišta Topkapi palate i Gulhane parka / Utorak - nedelja, 9 – 17 h / oko 4 evra

Gülhane park

Iako mu je naziv u prevodu - “Park kuće ruža”, u velikom parku u samom srcu starog Istanbula osim raznobojnog cveća najviše se ističu predivne, izuzetno tanke i visoke krošnje drvoreda jasena i javora. U park se ulazi kroz zidine kapija tik uz glavnu ulicu sa tramvajima, koja se od platoa i Aja Sofije spušta ka luci Eminonu.

Središnjim delom parka prolazi široka staza za pešake, sa klupama, fontanom, ponekom česmom i par kamenih skulptura. Gledajući od ulazne kapije, levi deo parka nalazi se na ravnom, dok se u desnom delu travnjak postepeno pretvara u uzbrdicu (u smeru ka Palati Topkapi). Travnjaci se u Turskoj često koriste za piknik i idealni su za predah u obilasku grada.